Dit artikel is afkomstig uit Het Parool. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

"Walvissen krijgen dagelijks miljoenen stukjes plastic binnen" kopte Het Parool vorige week. Plastic is overal en de plasticsoep is groter dan we ons kunnen voorstellen. Door klimaatverandering en het lijden van de aarde is de kunststof verworden tot het grote kwaad. Maar plastic heeft ons leven niet alleen drastisch veranderd, het heeft het in veel opzichten ook verbeterd.

Zonder plastic was er geen celluloid waarop vroeger films werden bewaard - en dus geen Hollywood. Zonder kunststof geen grote hoeveelheden medisch beschermingsmateriaal - en dus minder effectieve geneeskunde. Om maar te zwijgen van plastic in computers en telefoons, stoelen, tafels, lampen, vliegtuigen, babyflesjes, zonnebrand. Het is overal.

Het Tropenmuseum lijkt niet de meest logische plek voor een tentoonstelling over duurzaamheid, materiaal en milieu, maar, zo legt directeur Wayne Modest uit, dat is het eigenlijk wel. "Plastic is een 'global material' en gaat ook over de wereldwijde geschiedenis van design, en over de restanten van koloniale geschiedenis." Zoals met zo veel problemen zijn het de kwetsbaarste landen die het meest te lijden hebben onder onze verslaving aan plastic. "De vervuiling is niet eerlijk verdeeld."

Al bij binnenkomst laat een interactieve kaart zien waar de grootste plasticsoepen ronddobberen in de oceanen: voor de kust van West-Afrika, bij het Caraïbisch gebied, in de Stille Oceaan.

Plastic crush heet de tentoonstelling, crush als in 'verliefdheid'. "Het is een wondermateriaal," zegt tentoonstellingsmaker Marieke Meijer. "We zijn er verliefd op geworden. We leerden ermee samenleven, zoals liefdesrelaties ook overgaan, willen we er nu vanaf."

Uit de collectie van het Tropenmuseum is een speels overzicht gemaakt van hoe plastic in alle delen van ons leven is doorgedrongen. Opgedeeld in thema's - vrije tijd, reizen, kleding, gezondheid, huis en werk - wordt de verwevenheid met de kunststof pijnlijk zichtbaar.

Dat begon allemaal met de biljartbal, die ooit werd gemaakt van ivoor. Om het aantal afgeschoten olifanten terug te dringen werd voor de biljartindustrie in 1869 het eerste polymeer uitgevonden door John Wesley Hyatt. De biljartbal van celluloid was absoluut beter voor de olifantenpopulatie, maar bleek nogal ontvlambaar. Plastic, dat nu meestal naar het geheel van verschillende soorten polymeren verwijst, betekent letterlijk 'plooibaarheid, plasticiteit'. Het bleek een geweldig materiaal omdat het zo goed in alle vormen te plooien was en ook nog heel lang goed bleef.

Alleen kwamen we er niet meer vanaf.

Bovendien verdrukte het makkelijk te produceren, goedkope en toegankelijke nieuwe materiaal veel ambachtelijke materialen. De tentoonstelling laat dat mooi zien: Japanse lakbakjes werden tupperware, regenjassen van palmblad maakten plaats voor de plastic poncho, het zilveren oorlepeltje ruimde het veld voor het wattenstaafje.

Gelukkig laat de tentoonstelling ook mooie kanten zien. Plastic komt niet alleen terug in massaal geproduceerde wegwerpspullen, maar heeft op allerlei plekken in de wereld tot kleinschalig geproduceerde, eigenzinnige ontwerpen geleid. Denk aan lokaal gemaakte kleurrijke kannetjes in Guatemala of plastic schoenen die eruit zien als leren stappers uit Afghanistan.

Ook hedendaagse kunstenaars komen aan bod. Zo reageert Scarlett Yang op de vervuilende mode-industrie met een fenomenale jurk van bioplastic (gemaakt van algen) die langzaam zal oplossen en maakte kunstenaar Lena Winterink tijdens het Young Talentprogramma van het museum een jas van de labels uit weggegooide kleding. Ontwerper Hozan Zangana gebruikte gesmolten plastic zakjes als een soort klei om een beeld te maken dat verwijst naar de jezidi's, die op de vlucht voor IS plastic tasjes en flesjes als hun dierbaarste bezit zagen. modeontwerper Benjamin Benmoyal maakte een vrolijke cape van oude VHS-videobanden en cassettebandjes. De blik van de kunstenaars geeft een glimp van wat er mogelijk is om de relatie met plastic in elk geval iets gezonder te maken.

In de plasticverslaving spaart het museum zichzelf ook niet: vlak bij de ingang staat een grootmetaal hekwerk waarin al het plastic dat alleen al nodig was voor het maken van deze tentoonstelling is opgeslagen. Bubbeltjesplastic zoekt naast plastic steuntjes en kunststof spanbanden een weg naar buiten.

Om toch een steentje bij te dragen aan een betere wereld, stelden de makers zich ten doel zo veel mogelijk klimaatneutraal te werken. Veel materiaal is gehuurd en sokkels zijn van gerecycled materiaal gemaakt in opnieuw in te zetten vormen, waardoor ze goed herbruikbaar zijn. "Tentoonstellingen maken is in principe niet duurzaam," zegt curator Meijer. "Je bouwt op en je bouwt weer af."

En dat plastic blijft maar rondzwerven op aarde.

Plastic crush, Tropenmuseum, t/m 7 mei 2023