Dit artikel is afkomstig uit Trouw. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Ze gaan anders eten, ruilen hun spijkerbroek in voor een lang gewaad en omarmen een nieuwe gemeenschap met bijbehorende rituelen. Antropoloog Lieke Schrijvers (30) verdiepte zich vijf jaar lang in de werelden van vrijwillig bekeerde, overwegend witte Nederlandse vrouwen.

Twee jaar lang deed ze veldonderzoek in moskee, synagoge en kerk. Ze liep periodes mee in de geloofsgemeenschappen van veertig vrouwen, die ze veelvuldig interviewde. Schrijvers promoveerde er onlangs mee aan de Universiteit Utrecht.

Vaak wordt gedacht dat niet-gelovige Nederlandse vrouwen die zich bekeren tot het jodendom, de islam of de evangelische variant van het christendom hun vrijheden moeten inleveren. Hoewel sommige vrouwen inderdaad conservatieve stromingen opzoeken, nemen ze niet kritiekloos religieuze ideeën over gender, seksualiteit en emancipatie over, concludeert Schrijvers. Bovendien zijn de opvattingen binnen de drie groepen veel gevarieerder dan eenzijdige beeldvorming doet vermoeden.

De antropoloog vroeg de vrouwen bewust niet naar de motivatie achter hun keuze een religie te belijden. Ze wilde weten hoe dat proces is gegaan, en wat voor invloed hun nieuwe geloof heeft op opvattingen over mannen en vrouwen, seksualiteit en emancipatie.

"De waarom-vraag veronderstelt dat kiezen voor religie te verklaren is. Iets dat blijkbaar zo vreemd is dat er een reden voor gegeven moet worden. Maar er is geen eenduidig antwoord op die vraag. Dit soort verhalen over motivaties worden vaak met terugwerkende kracht verteld. Het is vaak een samenloop van omstandigheden en een veelvoud aan factoren die maken dat mensen zich bekeren.

"Ik vind de hoe-vraag interessanter. Hoe ziet dat proces eruit? Welke verhalen vertellen de vrouwen over zichzelf? En waar lopen ze tegenaan?"

"In mijn onderzoek lag de focus op gender, seksualiteit en emancipatie. Ik ben erachter gekomen dat het heersende idee, dat vrouwen die gelovig worden hun emancipatie opgeven, niet klopt. Daar zit overigens de veronderstelling in dat niet-religieuze vrouwen vanzelfsprekend geëmancipeerd zijn.

"Wat ik zag, is dat vrouwen op verschillende manieren omgaan met ideeën over gender en dat ze niet simpelweg overgaan van religieus naar niet-religieus. Er is niet een voor of na.

"Sommige vrouwen zagen hun eigen opvattingen over de rolverdeling van mannen en vrouwen bevestigd in hun nieuwe religie. Binnen hun religieuze kader vonden ze manieren om hun ideeën en behoeften vorm te geven, een kader waarin mannen en vrouwen meestal beschouwd werden als gelijkwaardig, maar niet gelijk.

"Anderen moesten wennen en ervoeren een spanningsveld, en weer anderen gingen er niet zo heel erg in mee. Een voorbeeld is de fysieke scheiding tussen mannen en vrouwen in moskeeën en sommige synagogen. Dit was voor sommige vrouwen prettig, zij ervoeren een sterke solidariteit onder de vrouwen in hun gemeenschap. Anderen moesten wennen aan deze scheiding. Sommige moslima's waren niet tegen die scheiding, maar streefden wel naar een gelijkwaardige plek om te bidden in een moskee. Bij joodse vrouwen was er minder kritiek, ik vermoed omdat er ook synagogen zijn waar mannen en vrouwen door elkaar zitten, er is in dat geval dus een alternatief.

"De rol van de pinkstergemeente in deze thematiek was het meest expliciet. In die gemeenschap worden de conservatieve ideeën over mannen en vrouwen het meest besproken en uitgedragen."

"Voor sommige vrouwen wel. De kerk waar ik onderzoek deed stond officieel afwijzend tegenover homoseksualiteit. Een respondent met een zus die op vrouwen valt, had hier wel moeite mee. Zelf ervoer zij de kerk als een open gemeenschap waar iedereen welkom was. Tegelijkertijd werd er afwijzend over homoseksualiteit gesproken. Soms ging ze er wel tegenin, maar niet heel uitgesproken. Ze was er niet over uit hoe ze zich hiertoe moest verhouden.

"Dat zag ik vaker bij nieuwkomers, al verschilden de opvattingen per gemeenschap."

"In principe is iedereen die moslim of christelijk wil worden welkom in de nieuwe gemeenschap. Ze volgen dan een gelaagd proces met rituelen en sluiten dat vaak formeel af door zich te laten dopen of de sjahada, de islamitische geloofsgetuigenis, uit te spreken. Bij de joodse situatie kan niet iedereen toetreden en wordt bekering ook niet aangemoedigd. Je ondergaat eerst een paar intensieve studiejaren, alvorens je voor een joodse rechtbank mag verschijnen. De rabbijnen bepalen dan of je joods mag worden.

"Vrouwen gaan in die periode, gioer geheten, vaak al koosjer eten, sabbatrust houden en zich anders kleden. Je moet je als het ware meer bewijzen. In de meeste gevallen, sommige progressieve gemeenten daargelaten, word je alleen als joods gezien met een joodse moeder of na een goedgekeurde gioer. Alleen dan mag je meedoen aan bepaalde rituelen en praktijken, zoals het dragen van een gebedssjaal in het liberale jodendom."

"Ik zie niet meteen een verband. Het was wel iets wat niet direct strookte met hun ideeën over zelfbeschikking en jezelf kunnen zijn. Bij alle drie de gemeenschappen geldt dat je bepaalde rituelen moet ondergaan als bekeerling. En bij alle drie zag ik dat de vrouwen een neiging tot perfectionisme hadden, geboren uit enthousiasme en onzekerheid. Ze willen laten zien dat ze kennis hebben opgedaan, de gebruiken en de religieuze taal goed beheersen."

"Zo zou ik het niet noemen. Ze moeten zich meer verhouden tot de formele procedures. Ik sprak een orthodox joodse vrouw die lange, donkere kleding moest gaan dragen tijdens de gioer. Ze werd in die periode ook meer in de gaten gehouden door de gemeenschap. Ze zei: 'Ik voel me oud en onaantrekkelijk in deze kleding, maar het hoort erbij'.

"Vroeger kon ze meer daten en spijkerbroeken dragen, dat miste ze. Maar toen haar gioer eenmaal was goedgekeurd ervoer zij meer ruimte om kleding te dragen waar ze zich prettig in voelde.

"Dat waren wel lange rokken, volgens de orthodoxe richtlijnen, maar dan in felle kleuren. Zo is het toetreden een proces met opeenvolgende onderhandelingen, waarin vrouwen hun eigen weg weten te vinden."

"Een bepaalde vorm van onderwerping of toewijding wordt vaak door een seculiere bril gezien als onderdrukking, maar dat hoeft niet zo te zijn. De keuze voor een conservatief-religieuze invulling wordt door deze vrouwen bewust gemaakt. Uit conformisme aan de gemeenschap, maar ook uit eerbied voor het goddelijke of de waardering van de geschiedenis van bepaalde praktijken. Dat dit niet de seculiere vorm van emancipatie is, betekent niet dat deze vrouwen onderdrukt zijn. Dit is precies waarom ik een kritische spiegel wil bieden aan hoe er in de brede samenleving wordt gedacht over religie en vrouwen.

"Bovendien hebben vrouwen in de seculiere samenleving en op niet-religieuze plekken ook te maken met machtsverhoudingen en kledingnormen. Dat is altijd punt van discussie. Dat vergeten we weleens. Deze vrouwen geven op eigen manier invulling aan wat het betekent om geëmancipeerd te zijn. Ik wil laten zien dat vrijheid en onderwerping niet elkaars tegenpolen hoeven te zijn."

Koerier, masseur, vrachtwagenchauffeur en nu ook moslim

Noor Voorthuijzen (53) werkt als koerier en heeft een massagepraktijk. Binnenkort begint ze een opleiding tot vrachtwagenchauffeur. Ze bekeerde zich een jaar geleden tot de islam.

"Mijn proces tot bekering heb ik als eenzaam ervaren. In mijn eentje dompelde ik me helemaal onder in de informatie over islam. Ik las alles wat los en vast zat: boeken, sociale media, YouTube en websites. Ook bezocht ik de moskee. Dat deed ik eerst alleen en later onder begeleiding van een moslima.

Hoewel het niet verplicht is, heb ik heel bewust de sjahada uitgesproken. Daarna begon het religieuze proces pas echt en dat zal mijn hele leven doorgaan.

Het was eenzaam omdat mijn directe omgeving dacht dat er een steekje los zat aan mij. Ik werd geconfronteerd met de bekende vooroordelen die ze hebben over de islam: dat vrouwen worden onderdrukt, dat je niet een eigen mening mag hebben. Maar dat is echt niet zo, en dat blijft een belangrijk punt voor mij om te herhalen. Wij vrouwen zijn in de islam niet gelijk, maar wel gelijkwaardig aan de mannen. We hebben evenveel rechten. Dat ik ben bekeerd betekent niet dat ik afscheid heb genomen van dat idee."