Dit artikel is afkomstig uit het AD. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Het was eind september en niemand in de Tweede Kamer die nog opkeek van de woorden van Thierry Baudet. In een debat had Baudet gezegd dat corona het 'alibi' was geweest om 'een QR-maatschappij' te stichten. Een 'nieuwe wereldorde' waarbij iedere burger continu in de gaten zou worden gehouden 'naar Chinees model'.

Minister Hugo de Jonge was met zijn rug naar de Forum-leider gedraaid tijdens het betoog. Hij kon Baudet al een paar weken niet meer aanzien. "Wat een plezier om naar de mooie rug van de heer De Jonge te mogen kijken", had Baudet nog opgemerkt.

Er schuilde een zekere symboliek in. Ontkende Baudet eind vorig jaar nog dat hij samenzweringstheorieën zou aanhangen ('Malle verwijten!'), inmiddels associeert de Tweede Kamer hem er mee. En erkent hij het ten dele. Met de tegenwerping dat zíj 'het grotere plaatje' niet willen zien van hoe het kabinet 'orders' van Microsoft-topman en filantroop Bill Gates zou aannemen over de coronabestrijding. Niemand kijkt er meer van op als hij op Twitter een interview met David Icke promoot, een complotdenker die beweert dat de wereld heimelijk wordt bestuurd door een familie van reptielen.

De kampen - Forum tegen de rest - staan sinds dit jaar definitief met de ruggen naar elkaar toe. Het zorgt voor ongemak in de Tweede Kamer - ook omdat ze weinig raad weten met de ontregelende tactiek van de partij. Bijvoorbeeld in september als FVD-Kamerlid Gideon van Meijeren een vergelijking maakt tussen het coronabeleid en de Tweede Wereldoorlog. Kamerleden staan op hun achterste benen, Kamervoorzitter Vera Bergkamp legt drie keer het debat stil. Maar de slotsom is ook: Forum heeft het debat gedomineerd.

Eenzelfde een-tweetje voltrekt zich als de partij zegt dat minister Hugo de Jonge, collega's uit het kabinet en Kamerleden zich na de coronapandemie zouden moeten verantwoorden voor 'een tribunaal'. Het parlement hekelt de oorlogse associatie met dat woord, maar Forum speelt de vermoorde onschuld.

In de wetenschap wordt dit het 'rechts-populistische perpetuum mobile' genoemd, weet politicoloog Léonie de Jonge. "Het is een vaste strategie. Aandacht trekken met ophef, dan het slachtoffer spelen als er kritiek komt. Uitleggen hoe 'je het zogenaamd wél bedoelde' en dan begint het opnieuw."

Zo past Forum ook op sociale media een eigen tactiek toe. In de Tweede Kamer brengt Baudet een motie in stemming die oproept dat de QR-code nooit gebruikt mag worden voor iets anders dan corona. Andere partijen stemmen tegen, want: daar is helemaal geen plan voor. "Een onzinmotie dus", constateert Lisa Westerveld (GroenLinks). Zij ziet een 'samenzweringstheorie' die ze met haar stem voor zo'n motie 'niet wil legitimeren'.

Maar tot haar verbazing is enkele dagen later in een essay op de website van Forum te lezen: "De QR-code gaat ook voor andere zaken worden gebruikt, zoals een stemming in de Tweede Kamer liet zien." Dat Westerveld niet kan winnen blijkt kort daarna: bij een vergelijkbare motie stemt haar partij toch maar voor. Al vraagt ze Forum nog wel deze 'ondermijnende' manier van politiek bedrijven 'te stoppen'.

De klacht zal Baudet een zorg zijn. Hij maakte begin mei de zoveelste scheuring van zijn partij door, toen stemmenkanon Wybren van Haga, gezworen 'vriend' Hans Smolders en Olaf Ephraim uit de Kamerfractie van Forum stapten nadat op een Forum-poster een vergelijking was gemaakt tussen de Tweede Wereldoorlog en de coronamaatregelen. "FVD zal ophef zijn of zal niet zijn", reageerde Baudet toen.

Precies wat politicoloog De Jonge ook bij rechts-populisten in het buitenland zag. "Die ophef, zeker als dat traditionele media bereikt, vestigt zo de aandacht op een relatief kleine partij, met een relatief kleine achterban. Maar door alle aandacht lijkt de partij groot."

Toch bleef de ophef niet zonder gevolgen. Smolders, Van Haga en Ephraim vertrokken nadat FVD op een poster voor het eerst een vergelijking maakte tussen de coronamaatregelen en de bezetting van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Maar van zijn pad week Baudet niet meer af. Pas als de joodse organiatie CIDI hem voor de rechter sleept om tweets met oorlogsvergelijkingen, verwijdert hij deze, in december. Maar wel nádat hij ze eerst nog even een keer extra heeft geplaatst en met tegenzin: "Op naar het hoger beroep."

Met mensen die kritische noten kraken, breekt hij. Was Van Haga eerst nog 'medestrijder', na zijn vertrek is hij een 'huichelaar' en een 'natte tosti' die een partij van 'boomers' begon met Smolders en Ephraim. Het JA21 van oude kompanenen Annabel Nanninga en Joost Eerdmans noemt Baudet nu de 'Judas- Alliantie'.

Baudet 'radicaliseert', zegt historicus Geerten Waling - toch ooit een vriend van Baudet. "Nog tot een dik jaar terug leek Forum een fatsoenlijk rechts alternatief voor de VVD. Nu lijkt zelfs de PVV salonfähiger."

Waling ziet dat de jonge achterblijvers rond Baudet de 'nieuwe hofhouding zijn'. "Zij klappen voor hem, alles gaat ter meerdere ere en glorie van Baudet. De redelijken zijn vertrokken, van de democratiseringsagenda is niets over. Er is ophef en verder veel leegte en gekte."

De Forumleider haalt in het najaar nog de woede van velen op de hals, met uitspraken over aids. "Eigenlijk bestaat aids niet, in principe niet, voor witte hetero's. Dat komt eigenlijk niet voor." En Baudet zet in juli ook vraagtekens bij de aanslagen op 11 september in de VS. Want, zegt Baudet, hij is 'heel veel over 11 september gaan lezen'. "De schellen zijn me van de ogen gevallen. Dat kan niet gegaan zijn zoals het is verteld."

Of Nederland vatbaar is voor die lezingen, valt te bezien. Waar Baudet bij de Kamerverkiezingen in maart rekent op 20 zetels, haalt hij er 8. Drie raakt hij er dus nog kwijt aan Van Haga en mede-opstappers. Bij herindelingsverkiezingen in 4 gemeenten haalt de partij liefst 7 zetels, niet slecht als nieuwkomer in de gemeenteraden. Maar was de partij ooit de grootste in bijvoorbeeld Purmerend, inmiddels is hij slechts negende. Politicoloog en partijvolger Chris Aalberts ziet een teken aan de wand. "Juist in Purmerend, een rechts bastion, waar zij met die partijvrachtwagen keer op keer heen trokken, is het eigenlijk niet gelukt."

Omgekeerd is het ook de vraag of het Baudet iets interesseert dat hij gaandeweg medestanders en achterban verliest. Waling denkt van niet. "Zolang hij een zeteltje heeft en wat mensen om zich heen, een inkomen en aanbidders, vindt hij het wel prima, zo lijkt het. Je moet ook niet onderschatten dat Thierry weinig mensen naast zich duldt en al helemaal niet in hun schaduw wil staan."

Tekenend volgens hem is het feit dat FVD-Kamerlid Freek Jansen dit jaar toetrad tot het hoofdbestuur. Uitgerekend Jansen die als leider van jongerentak JFvD antisemitische, nazistische en homofobe berichten in appgroepen zou hebben geduld. Wat tot een breuk in de partij leidde. Waling ziet in wat is overgebleven 'een sekte'. "Ze trekken zich helemaal terug op hun eigen rots."

Aalberts ziet de partij als een 'uitgewoonde tent'. "Het politieke handwerk interesseert Baudet niet eens meer. Hij wil nu alleen nog maar een soort volksopstand op poten krijgen. Nu hij geen applaus meer krijgt in het parlement, zoekt hij het elders. Zijn zetel in de Tweede Kamer is nog slechts een verdienmodel. En alles speelt zich af in de marge, want met zijn extreme uitingen, is er steeds minder een markt onder de kiezer."

Volgens de verstoten FVD'er Van Haga ligt Baudets hart niet in de Kamer. Kort voor diens vertrek zou Baudet hebben gezegd dat 'hij het Kamerwerk niet belangrijk vond'. Baudet zou hebben gezegd dat hij met geld van de partij 'een klooster' wilde kopen om daar 'zijn kind volgens de eigen leer' te onderwijzen. Baudet reageerde furieus en sprak van leugens, maar lanceerde in juli wel het idee voor een 'Forumland', eigenlijk een zuil binnen de maatschappij. Eentje met een eigen Forum-cryptomunt, een woningbouwvereniging voor FVD-leden, eigen scholen, een dagblad, een marktplaats en een datingapp.

Maar of hij de oprichting daarvan zelfs maar gaat afwachten is de vraag. Op Twitter had Baudet het over 'een vluchtplan' voor 'ons, ongevaccineerden', ver weg van QR-codes, landen die niet 'meedoen aan de totalitaire machtsgreep'. Tot die tijd is er zijn politieke niche.