Dit artikel is afkomstig uit het AD. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Ze klinken enorm vastberaden. En alle klare taal is gericht tegen de Hongaarse premier Viktor Orbán, die volgens zijn collega's de Europese waarden met voeten treedt. "Als het je niet bevalt [in de EU], dan is er ook een alternatief: uit de unie stappen", zegt onze premier Mark Rutte deze donderdag tijdens de Europese top in Brussel. Zijn Luxemburgse ambtgenoot Xavier Bettel: "Een lidstaat maakt wetten die een seksuele minderheid stigmatiseren en die homoseksualiteit en pedofilie aan elkaar linken - dat kunnen we niet laten passeren." En Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie: "Deze Hongaarse wet is een schande."

Je zou hier zomaar uit kunnen afleiden dat het laatste uur van Hongarije als EU-lid heeft geslagen. Of dat er in elk geval ernstige maatregelen volgen. Maar dat is niet hoe het in Brussel gaat, zo zit de Europese Unie niet in elkaar. Er is weinig ruimte om lidstaten die niet doen wat (een groot deel van) de rest wil, effectief tot de orde te roepen. "Internationale organisaties zijn geen superstaten met bijbehorende machtsmiddelen", zegt Ben Crum, politicoloog aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. "Het is een samenwerkingsverband. De ultieme sanctie is iemand uit de groep zetten, maar de vraag is of je bereid bent die prijs te betalen. En: wat levert het op?"

Die vraag moet in het verleden meermaals gesteld zijn. Wat levert een vertrek van Hongarije op? "Het zal in elk geval erger worden in het land zelf", zegt Crum. "En wil je zo'n land in het hart van Europa? Daarnaast zal bijvoorbeeld Duitsland ook een economische afweging hebben gemaakt. Zijn belangen in Hongarije zijn erg groot, kijk naar al die fabrieken die BMW's en Volkswagens maken. Bovendien heeft Orbán van oudsher goede banden met de CDU/CSU (de grootste politieke partij in Duitsland). Die gaan hem niet snel op het strafbankje zetten."

Wat volgens Crum ook meespeelt is de historische schuld die Europa heeft aan Oost-Europese landen als Hongarije. Die zuchtten decennia onder het juk van de voormalige Sovjet-Unie, werden met open armen ontvangen in de EU, en hebben daarna een 'waanzinnig ontwikkelingsproces doorgemaakt', zoals hij het zegt. "Je kunt die bevolking niet zomaar laten vallen. Orbán maakt daar in zijn propaganda slim gebruik van." Zijn minister van Buitenlandse Zaken zei het deze week ongeveer zo: eerst vertelden de Sovjets en de communisten hoe we moesten leven, nu doet Brussel dat.

Toch zijn er middelen die Brussel kan inzetten tegen lidstaten als Hongarije en ook Polen, dat veel kritiek krijgt voor zijn aanvallen op de rechtsstaat. Tegen Boedapest en Warschau loopt inmiddels een zogenoemde Artikel 7-procedure. Deze kan er in het uiterste geval toe leiden dat hun stemrecht in de ministerraden wordt opgeschort. Kán. In de praktijk is dat erg ingewikkeld, want het uiteindelijke oordeel dat tot zo'n schorsing moet leiden, kan alleen maar unaniem worden genomen. En het is niet heel erg waarschijnlijk dat de bondgenoten Polen en Hongarije een mes in elkaars rug gaan steken.

Maar, zegt Crum, er is een ander middel dat wél zoden aan de de dijk kan zetten: "Geld." Er ligt sinds vorig jaar na veel gedoe een wet die zegt dat Europese subsidies kunnen worden opgeschort als de rechtsstaat niet gerespecteerd wordt. Met andere woorden: hou je aan de wet, anders krijg je geen geld. En zonder al die euro's worden leiders van groot-ontvangers als Hongarije en Polen in eigen land een stuk minder populair. "De Europese Commissie was daar altijd heel terughoudend in. Maar dit zou hét moment zijn om door te pakken."

Dat wordt nog interessant de komende tijd. Bovenstaande wet kwam namelijk niet zonder slag of stoot tot stand. Hongarije en Polen dreigden de gehele begroting af te keuren als de wet zou worden aangenomen. Dat beide er nu toch liggen, is te danken aan een soort inlegvel van de rest van de lidstaten, waarin de Europese Commissie wordt gemaand die wet niet uit te voeren. Mag niet, maar het zet de Commissie wel onder druk.

En tot slot is er ook nog deze kwestie. Wie zegt eigenlijk dat de Europese Unie moreel hoogstaand moet zijn? "Daar zijn de meningen altijd verdeeld over geweest", zegt Crum. "De bedoeling was de Europeanen welvarender te maken en om nooit meer oorlog te hebben. De grap is dat we denken dat de EU veel meer is dan dat, dat het ook gaat om normen en waarden. Maar wiens waarden dan? Orbán heeft ook waarden; die zegt dat hij opkomt voor het christendom. En de eurosceptische ECR in het Brusselse Parlement (de Europese Conservatieven en Hervormers, onder wie JA21 en de SGP) heeft ook een bepaalde visie. Hoe ga je daar dan mee om?"