Het is nog maar relatief kort geleden dat het kabinet, waarvan ook ChristenUnie onderdeel was, is afgetreden over de toeslagenaffaire. Ligt u er nog wel eens wakker van?

"Er was één verhaal dat me echt raakte. Dat was een vrouw met wie ik via Don Ceder, nummer vier van onze lijst, in contact was gekomen. Ze vertelde dat ze in 2012 de eerste brief van de Belastingdienst kreeg. Dat was het jaar dat ik Kamerlid werd. Toen bedacht ik: dus zolang ik Kamerlid ben, zit jij in de ellende. Die ellende is zo groot en ik weet het pas anderhalf, twee jaar. Er is heel vaak onzichtbaar leed geweest, dat raakt mij heel erg."

Wat neemt u uw partij daarin kwalijk?

"Ik zou kunnen zeggen: onze bewindspersonen zijn niet betrokken, de ChristenUnie heeft geen hoofdrol gespeeld, maar dat zou te makkelijk zijn. We moeten allemaal reflecteren."

"Ik kijk dan vooral naar mijn eigen rol. Waar heb ik het gemist? Er is in 2017 een rapport geweest van de Ombudsman, die zei: 'Dit pakt wel heel hardvochtig uit'. Ik heb dat niet scherp gehad, het kreeg weinig aandacht. We waren aan het onderhandelen (over de kabinetsformatie, red.) en ik had andere dingen aan mijn hoofd, maar dat mag nooit een excuus zijn. Er zijn momenten geweest, zoals met wetgeving, waarvan ik zeg: dat had echt beter gekund."

Hoe wilt u dat "drama" rechtzetten na de verkiezingen?

"Dat heeft twee elementen. Zo snel mogelijk, zo ruimhartig mogelijk compenseren. En we moeten toe naar een ander systeem. Het toeslagensysteem is zo complex geworden. Je maakt één fout en je moet alles terugbetalen. In één klap. Dat werkt gewoon onrechtvaardigheid in de hand. Vandaar dat we al twee jaar geleden begonnen zijn met het uitwerken van een belastinghervorming. We moeten van die toeslagen af. Het moet eenvoudiger, rechtvaardiger en socialer."

Heeft u er vertrouwen in dat dat gaat lukken met Mark Rutte als premier?

"Ik heb het vertrouwen dat Rutte in staat is om dit te managen, maar ik heb niet het vertrouwen dat de ideeën bij de VVD vandaan komen."

Die moeten dan bij CU vandaan komen?

"We zijn vaker uitdager geweest en hebben vaker grotere ideeën ingebracht. Denk ook aan het Klimaatakkoord. Dat idee kwam niet van VVD en CDA. We noemen ons vaak een Gideonsbende. We hebben maar een paar zetels, maar wel de idealen én zijn in staat om te leveren. Die positie hoop ik na de verkiezingen weer in te nemen."

In het kabinet heeft het ook flink geknetterd over de opvang van vluchtelingen van Moria. Uiteindelijk is er na de brand op dat Griekse vluchtelingenkamp besloten om honderd kwetsbare mensen op te vangen. Hebt u niet te makkelijk een compromis gesloten?

"Nou, dat is niet makkelijk geweest. Dat waren heel zware momenten. Waarin ik me ook bewust was dat ik aan het onderhandelen was over mensenlevens. Uiteindelijk is ook die opvang van honderd mensen nooit een moment van vreugde geweest.

Ik heb adviezen gehad van partijgenoten het kabinet hierop te laten klappen. Als we daarmee zicht hadden op een betere opvang en hulp aan kwetsbare mensen was dat een heel reële optie geweest. Een coalitie is nooit een doel op zich. Het gaat mij om dat wat we bereiken."

Hoe belangrijk is het onderwerp migratie voor de ChristenUnie de komende vier jaar?

"Heel belangrijk. Ik wil af van de incidenten en toe naar regulering. Als we nu niet tot het grote plan komen zullen we in de komende periode weer met verhitte hoofden tegenover elkaar staan bij incidenten. We zijn nooit toegekomen aan de grote vraag: hoe zorgen we voor humane opvang aan de rand van het continent op de Griekse eilanden en elders?"

Gaat er voor het bieden van vluchtelingenopvang iets veranderen na de verkiezingen?

"Als ik een beetje naar de peilingen kijk zal er na 17 maart niet opeens een meerderheid zijn die zegt: we gaan meer doen voor kwetsbare kinderen op Lesbos. Dat is de pijnlijke werkelijkheid die het opnieuw moeilijk zou maken de juiste keuzes te forceren. Maar onze inzet is volstrekt helder. Het moet humaner en ruimhartiger."

"De enige uitweg hieruit is dat we Europees onze verantwoordelijkheid nemen. Maar we moeten ook vanaf dag één komen tot integratie en een werkend uitzetbeleid, zodat mensen zonder perspectief hier snel terug kunnen naar het land van herkomst."

Een ander belangrijk punt uit het verkiezingsprogramma van de CU is rentmeesterschap, het zorgen voor de aarde. Gaat dat wel lukken met de VVD?

"Dat zal wel moeten. Dat is de politieke werkelijkheid. Ik constateer wel dat afgelopen kabinetsperiode heel veel is gebeurd met de VVD en, zeg ik erbij, ook met het CDA. Er waren twee partijen die in hun verkiezingsprogramma beleden dat ze aan het Verdrag van Parijs wilden voldoen, maar dat met hun daden op geen enkele manier duidelijk maakten. Samen met D66 is het ons gelukt om VVD en CDA over de streep te trekken."

Wordt u het nooit zat om als "Gideonsbende" de kar te trekken op dit soort grote dossiers?

"Dat is heel eervol. Dit land is een mammoettanker. Het is heel moeilijk om de koers een aantal graden te kunnen verleggen. Op dit gebied (klimaat, red.) zie ik dat we die koers aan het verleggen zijn."

Moet er niet een andere partij bij om het nog groener te krijgen?

"Ik ben niet degene die hier kwartettend een coalitie gaat samenstellen. Het enige waar ik over ga is onze eigen positie. Wij hebben een paar hele grote hervormingsplannen. We zijn bereid om daarover te praten als een beroep op ons wordt gedaan. Maar het is niet tegen elke prijs."

Wat is het belangrijkste dat na de coronacrisis moet veranderen?

"Door de coronacrisis zien we eigenlijk beter wat al stuk was. Kijk naar de arbeidsmarkt. De kloof tussen zzp'ers of mensen met een tijdelijk contract en mensen met een vast contract was eigenlijk al te groot. Je ziet dat dat alleen maar erger is geworden. Er ligt een advies van de commissie-Borstlap). Daar moet je vanaf dag één werk van maken."

"Wonen en volkshuisvesting is de tweede opgave. Zelfs in deze crisis zie je dat prijzen nog steeds stijgen en huizen voor beleggers en huisjesmelkers winstfabrieken zijn, maar dat het voor een leraar of politieagent niet betaalbaar is om in de Randstad een gewoon huis te kunnen kopen."

"Het derde punt is een rechtvaardiger verdeling van de welvaart door die belastinghervorming."

En als uw partij weer mee gaat regeren, zou u dan niet eens willen besturen?

"Zolang ik politiek leider van de ChristenUnie ben, vind ik niet dat ik in een kabinet moet gaan zitten. Dat is de les die we getrokken hebben uit Balkenende IV. Onze politiek leider (André Rouvoet, red.) zat in het kabinet en dat is toch lastig om dan iedere keer het verschil uit te leggen tussen het ideaal wat je hebt en het compromis dat je sluit. Ik heb dat nu in alle vrijheid kunnen vertellen."