"Het is vijf voor twaalf", zegt Tijmen Blankevoort, die bij chipmaker Qualcomm leiding geeft aan het onderzoekslab voor AI. De ontwikkelingen gaan enorm hard. Daardoor kan kunstmatige intelligentie binnenkort op grote schaal worden gebruikt. "AI kon lange tijd niet logisch redeneren, dat kan die nu wel", vertelt Blankevoort.

Programma's als de chatbot ChatGPT en de kunstgenerator DALL-E zijn de afgelopen maanden erg populair geworden. Deze tools zijn allebei van OpenAI. Dat bedrijf wil een kunstmatige intelligentie optuigen die de mensheid verder helpt.

Eind 2022 kreeg OpenAI de wind in de zeilen toen het een gratis versie van ChatGPT uitbracht. Ineens kon iedereen opdrachten geven en meelezen hoe de computer een antwoord formuleert. En met apps als DALL-E, Midjourney en Stable Diffusion konden mensen op een simpele manier plaatjes maken.

Deze programma's zijn de killerapps die kunstmatige intelligentie ineens toegankelijk maken voor veel mensen. "Het is niet alleen meer voor de geeks", zegt Peter van der Putten. Hij is onderzoeker aan de Universiteit Leiden en bij het AI Lab van softwarebedrijf Pega. "ChatGPT is daarvan een mooi voorbeeld. Na vijf dagen waren er al een miljoen gebruikers."

Op sociale media leverde die publieke toegang vooral opvallende en grappige resultaten op. Vraag ChatGPT bijvoorbeeld een oudejaarsconference te schrijven en hij gaat aan de slag. Of vraag een programma als DALL-E een schilderij van een tijger op een sneeuwscooter in de stijl van Rembrandt. Binnen een minuut krijg je precies waar je om vroeg.

Op internet verschijnen elke dag nieuwe programma's die werken met kunstmatige intelligentie. Zo is er een programma dat herkent wanneer een schoolwerkopdracht met behulp van ChatGPT is gemaakt. Of een systeem dat ongelezen e-mails in één bericht samenvat. Een ander programma maakt oudere, wazige foto's weer scherp. En LegalMind vat ingewikkelde rechtbankdocumenten in begrijpelijke taal samen.

Een programma als ChatGPT is nog niet perfect. Hij maakt fouten en publiceert onwaarheden. Daar komen op korte termijn oplossingen voor, denkt Blankevoort. Dat de chatbot nu logica begrijpt, is volgens hem de belangrijkste ontwikkeling.

AI had eerst geen meetbaar IQ. Nu ligt de score rond de 80. De verwachting is dat ChatGPT over een paar jaar een IQ van rond de 100 heeft.

"Dan is het systeem slimmer dan de helft van de mensen", zegt Blankevoort. Dat AI heeft geleerd logisch te redeneren, zorgt voor een omslagpunt. "Er komen oplossingen om efficiënter, sneller en goedkoper te werken. AI zal mensen in de eerste plaats helpen, maar het staat vast dat er banen verdwijnen."

Die angst is begrijpelijk, vindt ook Van der Putten. Dezelfde bezorgdheid was er bij de opkomst van computers. "We kunnen bepaald werk overlaten aan de computers", zegt hij. "Mensen kunnen dan iets anders gaan doen. Maar we moeten wel nadenken over wie er beter wordt van AI. Zijn dat bijvoorbeeld alleen overheden of ook de burgers?"

De Europese Unie denkt na over het verantwoord invoeren van kunstmatige intelligentie. Eind 2023 wordt waarschijnlijk de AI Act afgerond. Die wet bepaalt welke soorten kunstmatige intelligentie verboden worden of extra toezicht nodig hebben.

In China bestaat bijvoorbeeld een systeem dat scores aan burgers uitdeelt. Daarvoor kijkt de computer naar het gedrag van mensen. Zo'n systeem mag er in Europa niet komen. Ook moet de wet discriminatie via AI tegenhouden.

OpenAI is het eerste bedrijf dat op grote schaal laat zien wat de mogelijkheden zijn. Dat opende bij veel organisaties de ogen. Het leverde bijvoorbeeld een geplande investering van 10 miljard dollar (9,3 miljard euro) van Microsoft op.

Ook andere grote techbedrijven werken aan eigen AI. Denk aan Facebook-moederbedrijf Meta of Google. Maar deze bedrijven doen geheimzinniger over hun ontwikkelingen.

Hoewel programma's als ChatGPT voorbeelden zijn van 'sexy AI' die daardoor populair worden, is de technologie zelf niet nieuw. Die wordt al op grote schaal gebruikt.

Denk bijvoorbeeld aan de app van een bank. Die biedt de klant inzicht in zijn uitgaven. Op basis daarvan kan de app aanbevelingen doen over geldzaken. Ook contact met klanten bij bedrijven loopt steeds vaker via bijvoorbeeld een chatbot.

Daar zal het niet bij blijven. "Over vijf jaar gaat AI zelf onderzoek doen", zegt Blankevoort. "Waarschijnlijk komt die dan met oplossingen voor problemen die wij als mensheid niet konden bedenken."