Het kabinet heeft dit jaar ongeveer 7 miljard euro uitgetrokken om de inflatie te verzachten, maar dat is volgens de oppositiepartijen veel te weinig. De oppositie vindt dat het kabinet nog dit jaar meer geld moet vrijmaken om de ongekende koopkrachtdaling tegen te gaan.

Maar dat kan pas in 2023, zegt premier Mark Rutte. Het probleem is dat de overheidsfinanciën via een vast stramien lopen. Uitvoeringsorganisaties als de Belastingdienst kunnen daar nauwelijks van afwijken door weinig flexibele computersystemen.

Dit probleem is niet nieuw. De Algemene Rekenkamer stelde in 2019 vast dat ruim de helft van de systemen van de Belastingdienst is verouderd. Zo stamt het IT-systeem voor de omzetbelasting uit 1982. Het werkt nog, maar kan grote veranderingen niet snel verwerken.

Systemen van uitvoeringsorganisaties werden in de loop der jaren ingewikkelder, doordat ze steeds verder uitgebreid werden. Zo ontstond een lappendeken van aan elkaar geknoopte applicaties. "Er wordt steeds meer van een systeem gevraagd en dat leidt tot een hogere druk op de uitvoerende partijen", zegt oud-D66-Kamerlid Kees Verhoeven. "Uiteindelijk loop je tegen grenzen aan."

"Wat ik gek vind is dat de Tweede Kamer er geen rekening mee houdt dat de systemen niet flexibel zijn", zegt Verhoeven. Volgens hem zijn er te veel politieke wensen waar onrealistisch mee wordt omgegaan. "We kunnen alle problemen wel afschuiven op gebrekkige IT, en deels is dat terecht. Maar laat de politiek ook niet elke week een nieuw plan bedenken om een stukje van een bepaald systeem te veranderen."

In de Kamer ontbreekt het nog weleens aan gedegen kennis van digitale uitvoering, vult Verhoeven aan. "Ze zouden zich daar beter in moeten verdiepen. Ga eens samen aan tafel zitten met uitvoerende organisaties en IT-deskundigen."

In de periode na de corona-uitbraak lukte het wel om snel een regeling uit de grond te stampen om ondernemers te compenseren. In dat specifieke geval was het mogelijk om een nieuw systeem op te tuigen, dat naast de bestaande systemen bestond. Bij het aanpakken van inflatie of btw is dat lastiger, omdat daarvoor al bestaande systemen in gebruik zijn. "Uitvoerende partijen werden bij het compensatiesysteem voor ondernemers vanaf het begin betrokken bij het opzetten van een regeling", zegt Cokky Hilhorst, hoogleraar aan de Nyenrode Business Universiteit en voormalig hoofd van Bureau ICT-toetsing.

Dat is een andere werkwijze dan normaal. Doorgaans bepalen beleidsmakers dat er iets moet gebeuren en vervolgens moeten IT'ers dat oplossen. Die afstand tussen beleidsmakers en programmeurs is volgens haar een probleem. "Zolang IT een ondergeschoven kindje blijft bij de overheid, verandert er niets."

Er wordt al tijden gewerkt aan verbetering van de IT-systemen. Staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst) zei in maart in de Tweede Kamer dat het over drie jaar mogelijk is om grote belastingwijzigingen door te voeren. Hilhorst noemt dat overoptimistisch.

Het is niet zo simpel om grote veranderingen door te voeren of om een totaal nieuw, wendbaarder systeem te bouwen. "Daar zijn jaren aan mensuren voor nodig", zegt Hilhorst. En het brengt nieuwe uitdagingen met zich mee.

"Vergelijk het met de stad Amsterdam. Als de gemeente een rechte weg van station Amsterdam Centraal naar het Rembrandtplein wil aanleggen, dan moeten er huizen weg en moet het bestaande wegennet worden aangepast. Er hangt van alles mee samen."

Verbetering: In een eerdere versie van dit bericht stond dat de vertraging van het doorzetten van de verlaagde btw op groente en fruit werd veroorzaakt door een IT-storing. Dat klopt niet. Het proces liep vertraging op wegens onduidelijkheid over wat wel en niet onder groente en fruit valt. Het bericht is aangepast.