Aan de lopende band roept de Autoriteit Persoonsgegevens dat ze onvoldoende budget heeft voor toezicht op de privacywetten. Toch krijgt de organisatie er vanaf 2023 een grote verantwoordelijkheid bij: controleren of algoritmes transparant zijn en niet discrimineren.

Het is onwenselijk om dit zomaar bij de AP onder te brengen, zegt Corien Prins, hoogleraar Recht en Informatisering en voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR), de belangrijkste adviesraad van de regering. "Algoritmes gebruiken lang niet altijd persoonsgegevens, maar dat is wel de focus van de AP. Ook zit de pijn niet altijd bij privacy. Algoritmes kunnen ook de markt verstoren of tot machtsmisbruik leiden."

De WRR-voorzitter slaat de spijker op de kop, vindt hoogleraar privacy Bart Schermer. "Door de taak bij de AP onder te brengen, zit er gelijk het stempel van persoonsgegevens op. De AP heeft niet per se kaas gegeten van algoritmes voor de veiligheid van vliegtuigonderdelen of algoritmes in medische apparatuur."

Dat de Autoriteit Persoonsgegevens continu zegt dat ze nu niet goed kan functioneren, weegt mee in het oordeel van de hoogleraren. "Als je je huidige werk niet aankan, is het geen goed idee om er een extra taak bij te doen", zegt Schermer. "Ze hebben hun handen echt al vol", ziet ook Aline Klingenberg, hoofddocent IT-recht aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Volgend jaar komt er 1 miljoen euro extra beschikbaar voor het opzetten van het algoritmetoezicht bij de AP. Vanaf 2026 moet dat structureel 3,6 miljoen zijn. Dat is ongeveer 10 procent van het totaalbudget tegen die tijd. De nieuwe taak staat ook echt los van het toezicht op de privacywetten, zegt een AP-woordvoerder.

Ook experts die zich wel kunnen vinden in de keuze voor de AP, vragen zich af of dat verstandig is. "Op dit punt wringt de schoen", zegt Heinrich Winter, hoogleraar Bestuurskunde en deskundige op het gebied van toezicht en handhaving. "Je kunt niet ontkennen dat de AP krap in haar jasje zit. Maar als er voldoende budget komt, sla je twee vliegen in één klap."

Die zorgen leven ook bij de Algemene Rekenkamer, laat een woordvoerder weten. Deze instantie controleert of de overheid haar geld efficiënt besteedt. "Het is de vraag of het toezicht van de grond komt bij een organisatie die nu al aangeeft te weinig middelen te hebben."

Schermer en Winter snappen wel dat de keuze uiteindelijk op de AP is gevallen. "Algoritmes gaan ook vaak wél over persoonlijke gegevens", zegt ook Maaike Harbers, die bij de Hogeschool Rotterdam onderzoek doet naar hoe algoritmes dienstbaar kunnen zijn aan de samenleving. "Het is dus niet heel raar om het juist wel bij de AP neer te leggen."

Maar als bij een algoritme geen persoonsgegevens betrokken zijn, mag de AP die nu niet controleren. Winter en Harbers wijzen erop dat dit wel moet veranderen. "Als dat niet gebeurt, kan de AP in feite niet meer dan ze nu al mag", zegt Winter.

"Natuurlijk zijn er ook algoritmes die geen persoonsgegevens gebruiken", erkent een woordvoerder van de Autoriteit Persoonsgegevens in reactie op de aangehaalde bezwaren. "Denk aan het afstellen van wapens, of bij het opstijgen van vliegtuigen."

"Het is onwaarschijnlijk dat we het in ons eentje gaan doen. We zoeken nu ook al nadrukkelijk de samenwerking met andere toezichthouders." Hoewel de exacte rol van de algoritmetoezichthouder bij de AP nog niet bekend is, wijst ook het ministerie van Binnenlandse Zaken na vragen van NU.nl op het belang van die samenwerking.

Dat duidt er niet op dat de AP meer bevoegdheden krijgt, iets wat voor 2023 wel wettelijk geregeld zou moeten zijn. Het is dan de vraag wat de nieuwe tak gaat toevoegen en hoe effectief die kan zijn. "Moet de AP altijd eerst kijken of er persoonsgegevens in het spel zijn?", vraagt WRR-voorzitter Prins zich af. "Dat lijkt me op zichzelf al een enorme klus."