In de eerste vier maanden van 2020 kwamen bij de Fraudehelpdesk ruim 3.500 meldingen binnen van WhatsApp-fraude. In heel 2019 waren dat er 2.663. En waar in 2019 nog 12 procent van de melders boven de 65 jaar was, gaat het in 2020 om 25 procent. Meer dan een verdubbeling dus.

Bij WhatsApp-fraude doet een oplichter zich voor als een bekende van het slachtoffer om vervolgens om geld te vragen. De oplichters achterhalen bijvoorbeeld een foto van de bekende en gebruiken deze als profielfoto. Vervolgens zeggen ze bijvoorbeeld een nieuw nummer te hebben en in een noodsituatie te verkeren, waardoor ze snel geld moeten hebben.

"We zien dat ouderen tijdens de coronacrisis steeds meer sociale media gebruiken", vertelt Liane den Haan, directeur van ouderenorganisatie ANBO. "Veel mensen kiezen er nu voor om online te gaan, omdat het moeilijker is geworden om fysiek contact te hebben."

Uit een enquête van ANBO onder vierduizend ouderen bleek dat tijdens de coronacrisis steeds meer ouderen online gaan om in contact te blijven met familieleden. Een derde van de respondenten die voor de crisis niet online was, is dat nu wel. En dat brengt risico's met zich mee.

Den Haan merkt dat ouderen vaak te goed zijn van vertrouwen. Dat maakt hen een makkelijke prooi. "Jongeren zijn van nature wat wantrouwender. Ouderen zijn vaak kwetsbaar en te goed van vertrouwen. Wij zeggen altijd: vertrouwen is goed, maar controleren is beter."

Zo missen ouderen volgens Den Haan vaak een controleslag. Bij WhatsApp-fraude controleren ze vaak niet of het daadwerkelijk hun kinderen zijn die hen vragen om geld over te maken.

"Ik sprak laatst met iemand die was opgelicht via WhatsApp en vroeg haar of het nummer waarvan ze de appjes kreeg wel het nummer was van haar dochter. Ze had geen idee, daar had ze helemaal niet naar gekeken", vertelt Den Haan.

ANBO biedt handvatten voor ouderen die digitaal weerbaarder willen worden. Dat doen de ouderenorganisatie met checklists die via de post opgestuurd kunnen worden, een jaarlijkse veiligheidsvierdaagse en consulten aan huis.

Oplichting an sich is geen nieuw fenomeen, vertelt Den Haan. Zo werden er een tijdlang kettingbrieven gestuurd via de post. "Als ik ouderen daarop wijs, dan zeggen ze: 'Maar die gooide ik gewoon in de prullenbak'."

"Wij proberen ouderen uit te leggen dat online daarin niet veel verschilt van bijvoorbeeld post. Als je een e-mail of sms'je niet vertrouwt, dan kan je deze in een digitale prullenbak gooien. Met een aantal simpele trucs voelen ouderen zich een stuk zekerder online."

WhatsApp-fraude is de afgelopen maanden explosief gestegen. Nederlandse banken hebben in maart, april en mei van dit jaar ruwweg drie keer zoveel meldingen van oplichting via sociale media ontvangen als in de laatste drie maanden van 2019. En doordat het sinds eind april mogelijk is om online aangifte te doen van dit soort oplichting steeg het aantal aangiftes bij de politie van driehonderd naar zevenhonderd per week.

Zo voorkom je dat je slachtoffer wordt van deze oplichting:

• Maak nooit zomaar geld over als iemand je daar via sociale media om vraagt.
• Bel de persoon op met het nummer waarop je hem of haar normaal gesproken belt.
• Kun je diegene niet direct telefonisch bereiken? Maak dan ook geen geld over. Niet gesproken = niet betalen.
• Word je toch opgelicht? Doe dan altijd aangifte bij de politie en meld de oplichting bij je bank.