In oktober 2017 plaatst een anonieme gebruiker die zichzelf Q noemt een bericht op het online forum 4chan: Calm Before the Storm (Stilte voor de storm). De persoon beweert een hooggeplaatste medewerker van de Amerikaanse overheid te zijn die "de waarheid over een geheime machtsstrijd" aan het licht brengt. De complottheorie QAnon is geboren.

Het is lastig om QAnon samen te vatten. Eigenlijk is het niet één complottheorie, maar een overkoepelende naam voor meerdere theorieën over verschillende mensen en gebeurtenissen rond de Amerikaanse politiek, die uiteindelijk allemaal met elkaar verbonden zouden zijn.

In een notendop komt het erop neer dat de Democratische Partij een deep state (staat binnen een staat) vormt, die als doel heeft om president Donald Trump omver te werpen. Op een gegeven moment zou Trump ingrijpen om allen die daarbij betrokken zouden zijn verantwoordelijk te houden: de storm.

Het originele aandachtspunt van QAnon was het onderzoek naar Russische inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 door speciaal aanklager Robert Mueller. Volgens QAnon was het Ruslandonderzoek een bliksemafleider: in werkelijkheid zou Trump samenwerken met Mueller om prominente Democraten zoals Hillary Clinton en Barack Obama te arresteren.

In de loop der tijd passeren allerlei theorieën de revue: van het bestaan van de Democratische deep state tot suggesties of beweringen dat de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un een marionet van de CIA is of voorspellingen van toekomstige gebeurtenissen op bepaalde momenten die - zo blijkt later - niet plaatsvinden.

Aanhangers van QAnon gebruiken de letter Q op vlaggen, bordjes en als logo om zich kenbaar te maken. Het is lastig om 'de QAnon-aanhanger' te definiëren, maar over het algemeen zijn ze pro-Trump. (Foto: Getty Images)

"Kies een complottheorie die je leuk vindt - nepschietpartijen, ondergrondse sekskelders die beheerd worden door de elite, niet-uitgebrachte justitierapporten die bij publicatie zouden leiden tot de gevangenneming van Hillary Clinton - en je zult ze tegenkomen op de QAnon-forums", schrijft de HuffPost.

"Hoewel de storm het middelpunt van het QAnon-verhaal is, is het ook flexibel genoeg om alles wat maar in het nieuws komt in zich op te nemen", schrijft The Daily Beast hierover.

"QAnon is een metacomplottheorie", schrijft student-onderzoeker Emily Schabes (pdf) van de DePauw-universiteit. "Volgers worden vergeleken met cultleden, aangezien zij niet-legitieme theorieën en leiders blind volgen, of feiten en bewijs wegzetten als desinformatie van een vijand."

Weerleggingen van QAnon worden omgezet in 'bewijs'

De berichten van Q zijn vaak vaag en daarmee op verschillende manieren op te vatten. "Q plaatst iets wat duizenden personen kunnen interpreteren zoals zij zelf willen", schrijft Vox in een uitlegartikel over QAnon.

"Andere complottheorieën sluiten daardoor naadloos aan op QAnon - zoals over schietpartijen, Joodse bankiers die de wereld in hun macht hebben of de Illuminati (een geheim genootschap dat streeft naar wereldmacht, red.)."

"Zoals alle succesvolle complottheorieën is QAnon zelfsluitend", schrijven onderzoekers van de MIT-universiteit (pdf). "Enig bezwaar of weerlegging kan omgedraaid worden om de theorie te bewijzen, meestal door te stellen dat informatie achtergehouden wordt om paniek (...) te voorkomen."

"Gebeurtenissen die de theorie onderuit zouden halen, zoals het einde van het Mueller-onderzoek, worden als bewijs aangehaald dat degenen achter de theorie - Trump en zijn bondgenoten, waaronder Q - slimmer zijn dan we ons voor kunnen stellen."

QAnon wordt ook wel The Great Awakening (De grote ontwaking) en The Storm (De storm) genoemd. WWG1WGA staat voor het motto 'Where we go one, we go all' ('Waar er een gaat, gaan we allemaal'). (Foto: Getty Images)

QAnon gaat van sociale media naar de echte wereld

QAnon startte op 4chan en verspreidde zich naar 8chan en gangbare sociale media zoals Facebook, Reddit, Twitter en YouTube. Op straat en bij Trump-bijeenkomsten dragen mensen Q-logo's, T-shirts en kartonnen borden die naar QAnon verwijzen.

Het gevaar van complottheorieën is dat ze kunnen leiden tot echte schade. In juni 2018 reed een aanhanger van QAnon in een bepantserd voertuig met een AR-15-aanvalsgeweer naar een dam van de Coloradorivier op de grens van de staten Arizona en Nevada. Daar blokkeerde hij het verkeer en eiste hij de openbaarmaking van een rapport dat een dag eerder gepubliceerd was. De man werd gearresteerd en zijn actie werd bestempeld als een terroristische dreiging.

De verspreiding van een allesomvattende complottheorie als QAnon kan vergaande maatschappelijke gevolgen hebben, betogen de MIT-onderzoekers. "Het wordt vermoeiend om het nieuws te volgen, om politieke ontwikkelingen te begrijpen en vast te stellen of een feit geloofwaardig is, of iemands agenda dient."

De onderzoekers verwijzen naar "een oorlog tussen werkelijkheden" als een gevolg van complottheorieën zoals QAnon. "Het is onze taak om te begrijpen hoe we ons als individuen en burgers moeten gedragen in een wereld waarin het gesprek niet gebruikt wordt om de ander jouw interpretatie van de feiten te laten begrijpen, maar diegene te rekruteren in jouw werkelijkheid."