Hoe neutraal is China als het op de oorlog in Oekraïne aankomt? Die vraag hoopte China deze week zelf te beantwoorden. Met een voorstel voor een vredesplan wilde Peking laten zien dat het de oorlog zo snel mogelijk wil stoppen en geen partij kiest. Maar is dat ook echt zo?

"China is nog altijd niet in staat om de Russische acties te veroordelen als een invasie en agressie", zegt Sense Hofstede tegen NU.nl. De China-expert van Instituut Clingendael trekt een besliste conclusie: "Dat alleen al geeft aan dat China in een Russische realiteit leeft."

In die realiteit is opkomen voor de belangen van zijn land voor president Xi Jinping het allerbelangrijkst. Daarbij staat de machtsstrijd met concurrent de Verenigde Staten altijd centraal.

Dat ziet Hofstede ook bij het Chinese vredesplan. "Daarmee probeert China Europa te verdelen op het gebied van Oekraïne. Goed voorbeeld is het bezoek van topdiplomaat Wang Yi aan EU-lid Hongarije." Daar zei Wang ernaar uit te kijken om samen te werken met Hongarije om de oorlog in Oekraïne te beëindigen. Opvallend, omdat Hongarije onlangs de rest van de EU dwarszat bij de gezamenlijke Oekraïne-plannen.

"Het zorgt voor verdeeldheid in de Europese Unie en past in het plan van China om de EU los te weken van de Verenigde Staten", zegt Hofstede. "Daardoor vermindert de eenheid in het Westen. Ook spelen ze met het vredesplan in op de gevoelens van niet-westerse landen, bijvoorbeeld door te wijzen op het belang van graanleveringen."

Waar de meeste landen Rusland meteen veroordeelden bij de start van de oorlog, hield China zich op de vlakte. Er kwamen geen boycots en de diplomatieke en economische banden werden juist verder versterkt, zoals bij de gaslevering. Rusland verloor zijn inkomsten uit Europa, een gat dat China gretig vulde. Het is nu verreweg de belangrijkste handelspartner van Rusland.

Ook zijn er groeiende zorgen over militaire samenwerking. Zo houdt China momenteel samen met Rusland legeroefeningen in Zuid-Afrika. NAVO-baas Jens Stoltenberg zei vrijdag dat er "tekenen en indicaties zijn dat China van plan is en overweegt om militaire hulp aan Rusland te leveren". Hij merkte daarbij wel op dat de NAVO nog geen daadwerkelijke wapenleveringen heeft gezien.

Het is voor China balanceren tussen het steunen van bondgenoot Rusland en tegelijkertijd voorkomen dat de banden met het Westen op het spel worden gezet. Militaire steun zou China waarschijnlijk flinke sancties opleveren. Volgens ingewijden verkocht de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, die boodschap onlangs in zeer directe taal aan Peking.

Ook de kwestie-Taiwan speelt volgens experts mee. Het eiland ligt vlak naast China en een heeft een eigen democratie en leger. Het is de grote wens van president Xi om Taiwan in te lijven. Daarom kijkt China met veel interesse naar de militaire tegenslagen van Rusland in Oekraïne en de reactie en sancties van andere landen.

"Het resultaat en de kosten van de oorlog laten de Chinezen zien dat een invasie van Taiwan misschien niet verstandig is", zegt China-kenner Yun Sun van de Amerikaanse denktank The Stimson Center tegen persbureau Reuters "Het betekent niet dat ze ervan zullen afzien als Taiwan zich formeel onafhankelijk verklaart. Maar de kans dat ze zelf het initiatief nemen, is kleiner."

Dat China na een jaar oorlog meer van zich laat horen, past volgens Hofstede bij de nieuwe rol van wereldmacht. "Maar als grootmacht is China nog heel onervaren. Het heeft nog niet de ervaring, die Amerika wel heeft, om de rol van bemiddelaar op te pakken en vredesbesprekingen af te dwingen."

Mocht het überhaupt tot een onderhandeling komen, dan lijkt zowel Oekraïne als Rusland niet van zin elkaar een millimeter te gunnen. Is China zo machtig dat het in dat geval Rusland tot de orde kan roepen? "Het lijkt mij niet dat Xi Jinping met Poetin kan bellen om hem te dwingen te stoppen met de oorlog", zegt Hofstede.

"Ook is China het eens met de reden die Rusland geeft voor de oorlog: de uitbreiding van de NAVO onder leiding van de VS", vervolgt de China-deskundige. "Het is in het belang van China nu zoveel mogelijk landen achter zich te krijgen. Het vredesplan past in die strategie."

"Daarmee zegt China: 'Terwijl Amerika alleen maar wapens levert, proberen wij tenminste te onderhandelen en tot een oplossing te komen.' Het zal geen einde maken aan het conflict, maar is vooral bedoeld als goede pr."