Sinds de start van de Russische invasie van Oekraïne zijn er zeker duizenden Oekraïense kinderen ontvoerd en naar Rusland gebracht. Volgens het Oekraïense onderzoeksplatform Children of War lopen de schattingen uiteen van een kleine 14.000 kinderen tot meer dan 700.000.

Door de chaos van oorlog is het onmogelijk om het precieze aantal geroofde kinderen te bepalen. Maar dát het gebeurt, is zeker. Dat zegt ook de Verenigde Naties.

"Het is in de eerste plaats een etnische zuivering, maar ook een vorm van propaganda", zegt Hella Rottenberg van het journalistieke platform Raam op Rusland. "De Russen beweren dat zij kinderen weghalen uit de oorlog die Oekraïne heeft uitgelokt. De kinderen worden beschermd tegen het zogenaamde nazi-regime in Kyiv."

Hans van Koningsbrugge, directeur van het Nederland-Rusland Centrum, zegt over deze Russische denkwijze: "Het Kremlin ontkent het bestaansrecht van Oekraïne. Dat betekent dat de Oekraïense identiteit een bedreiging is voor wat zij als Russische kinderen zien. Dat is natuurlijk kletspraat, maar het geeft aan hoezeer de elite in het Kremlin van het pad af is."

De Oekraïense kinderen worden vooral ontvoerd vanuit de vier regio's die eind september door Rusland illegaal geannexeerd zijn: Luhansk, Donetsk, Zaporizhzhia en Kherson. "Rusland ziet die gebieden als Russisch. Dus als je kinderen daar weghaalt, is dat eigenlijk een goede daad. Op die manier wordt dat goedgepraat", legt Van Koningsbrugge uit.

Voordat de regio's illegaal werden ingenomen door Rusland werden ze zwaar gebombardeerd door de Russische troepen. "De enige vluchtroutes die niet gebombardeerd werden, leidden naar Rusland", zegt Rottenburg.

"Mensen hadden de keuze om naar Rusland gaan of in gevaar te blijven. Vaak gingen de vluchtroutes langs speciale filterkampen. Daar werden kinderen van hun ouders gescheiden en alleen naar Rusland gestuurd."

Ook worden kinderen vanuit Oekraïense weeshuizen naar Rusland gebracht. Rottenberg en Van Koningsbrugge vertellen allebei van meerdere gevallen te weten van weeshuizen waar de kinderen allemaal naar Rusland werden ontvoerd door de Russische troepen.

Wanneer de kinderen eenmaal in Rusland zijn, worden ze gedwongen geadopteerd door Russische ouders of ondergebracht in kinderhuizen. Ook moeten ze naar Russische scholen. Op die manier wordt hun Oekraïense identiteit volgens Rottenberg en Van Koningsbrugge langzaam "gewist".

"De kinderen moeten Russisch leren en mogen geen Oekraïens meer spreken. Ze mogen alleen Russische literatuur lezen en leren alleen over de Russische cultuur en Russische helden. Ze krijgen kortom het Russische verhaal voorgeschoteld, ook over de oorlog. Het is pure indoctrinatie", zegt Rottenberg.

De onderzoeksjournalist ziet dat Rusland er ook voor zorgt dat de kinderen versneld een Russisch paspoort krijgen. "Hoe langer de kinderen in Rusland zijn, hoe moeilijker het is om hun hersenspoeling later ongedaan te maken en hun afkomst en geschiedenis te herstellen. Het is niet de bedoeling dat kinderen ooit nog terug gaan naar Oekraïne, ze worden omgevormd tot Russen."

Volgens Van Koningsbrugge voert Rusland op alle mogelijke manieren oorlog om het voortbestaan van Oekraïne onmogelijk te maken. "De kinderen komen op Russische scholen, met door het Kremlin goedgekeurde lesstof. In dat systeem worden ze gehersenspoeld. Of dat blijvend is, weten we nog niet. Maar ik denk dat de Russen daar ook niet over nagedacht hebben. Die redeneren enkel vanuit de overtuiging dat de Oekraïense identiteit niet mag bestaan."

Door de systematische aanpak van Rusland, is het zo goed als onmogelijk om ontvoerde kinderen weer terug naar Oekraïne te brengen. Rottenberg heeft contact met organisaties in Oekraïne die proberen verblijfplaatsen te achterhalen.

"Ouders zoeken zelf ook naar hun kinderen. En advocaten proberen ook te achterhalen waar de kinderen zijn gebleven. Heel soms lukt het om de kinderen terug te vinden en zelfs terug te krijgen. Maar in de meeste gevallen is het heel moeilijk."

Van Koningsbrugge ziet dat Rusland er alles aan doet om de zoektocht van Oekraïense ouders en organisaties moeilijk te maken. "Er is in die gebieden ook gewoon censuur. Wat nu naar buiten komt, is al bijzonder. Na de oorlog zal waarschijnlijk blijken dat de schaal nog veel groter is dan we al vrezen."

Dmytro Lubinets is sinds 1 juli 2022 de Oekraïense parlementscommissaris voor mensenrechten.

Dat de Russische kinderroof een agendapunt is bij het gesprek tussen Hoekstra en Baerbock, juichen beide experts toe. Op die manier blijft het onderwerp aandacht krijgen, ondanks de machteloze positie van het Westen. De VN wordt bijvoorbeeld al sinds het begin van de oorlog buitenspel gezet. Rusland is een permanent lid van de Veiligheidsraad en kan met zijn vetorecht beslissingen blokkeren.

"Het belangrijkste is daarom om de ontvoering van Oekraïense kinderen niet te vergeten en de aandacht erop te blijven vestigen. Het onderwerp moet op tafel blijven, en dat doe je door het op hoog niveau te laten veroordelen", aldus Rottenberg.

Beide experts vinden dat het ontvoeren, vasthouden en hersenspoelen van Oekraïense kinderen opnieuw een duidelijk voorbeeld is van oorlogsmisdaden door de Russen. Westerse landen en organisaties zouden dat volgens hen ook officieel moeten erkennen en uitspreken.

Rottenberg hoopt dat Hoekstra en Baerbock ook overeenkomen dat zij hun ambassadeurs in Moskou opdragen om druk uit te oefenen en actief onderzoek te laten doen. "En de EU heeft ook een ambassade in Rusland. Die bevindingen kunnen gebundeld worden, zodat er actie kan worden ondernomen."

"We moeten dit scherp veroordelen, onthouden en beloven dat er een tijd komt dat Rusland hier verantwoording voor moet afleggen", vindt ook Van Koningsbrugge. "Dat bezorgt de reputatie van Rusland hoe dan ook een nieuwe deuk. De hele EU zou daar één lijn in moeten trekken. En daar kunnen Nederland en Duitsland zeker het voortouw in nemen."