De kans dat Rusland een kernwapen gebruikt mag dan wel niet zo groot zijn, buiten Rusland is er van alles in beweging op dat gebied. Deze week op het eerste gezicht minder voor gebruik in Oekraïne zelf, maar door de oorlog spreken landen veel meer over het gebruik van atoomwapens.

De Russische president Vladimir Poetin verraste vorige week nogal door te zeggen dat het "niet de hoogste prioriteit" had om atoomwapens in te zetten tegen Oekraïne. Je zou hem nog bijna geloven ook.

Het gebruik van die wapens was daar al verboden sinds Oekraïne in 1994 zijn kernwapens overdroeg aan Rusland. Rusland beloofde in ruil daarvoor Oekraïne met rust te laten. Poetin heeft bovendien militair gesproken niets te winnen bij een massale verwoesting door kernwapens.

Daarnaast loopt hij het risico dat die wapens het niet doen. Verder zou hij menigeen in de gordijnen jagen en zijn land definitief een pariastatus in de wereld bezorgen.

Zijn eigen haviken zetten hem onder druk om wél een of meer atoomwapens in te zetten. De Tsjetsjeense zetbaas Ramzan Kadyrov zegt dat openlijk. Maar ook veel militaire bloggers (milbloggers, de beste stuurlui aan wal) zeggen dat Rusland op die manier Oekraïne op de knieën moet dwingen, taboe of niet.

De Russische militaire doctrine zegt dat dit ook kan als het bestaan van het moederland op het spel staat. Maar Poetin lijkt deze geluiden voorlopig te negeren.

En hij bluft. Dat veroorzaakt des te meer nucleair effect in het buitenland, waardoor Poetin zo ongeveer het tegendeel van zijn stoere praat bereikt. Zaken die tientallen jaren onbespreekbaar waren, worden ineens talk of the town. Zo hielden ministers zich vroeger nog wel aan geheimhouding over de opslag van atoomwapens, maar doen ze daar nu minder krampachtig over.

De Verenigde Staten hebben grofweg drie manieren om landen die de Russen met atoomwapens willen afschrikken te 'helpen'. Ze hebben heel wat zelf in huis, maar deinzen er niet voor terug om bijvoorbeeld vliegtuigen of schepen die kernwapens (kunnen) vervoeren naar voren te dirigeren.

De VS nam het besluit om B-52-bommenwerpers naar Australië te sturen. De bijna honderd jaar oude (maar steeds vernieuwde) vliegtuigen die met kernwapens kunnen worden overladen, vlogen al naar Europa om mee te doen met de NAVO-oefening Steadfast Noon.

Eind oktober werd bekend dat de zogenoemde Life Extended B61-12-versie (moderne kernwapens die onze F-35-JSF ook krijgt) vervroegd naar West Europa wordt vervoerd; dat wordt nu december 2022. De originele planning was midden 2023, de realistischere planning was 2025. Er is dus achter de schermen wel iets aan de hand.

Van oudsher heeft de VS zogenoemde nuclear sharing agreements. Dat zijn omstreden afspraken met gastlanden om atoomwapens in oorlogstijd aan NAVO-bondgenoten ter beschikking te stellen.

Afgelopen weken is uitgelekt dat de VS niet vijf, maar zeven van dergelijke afspraken heeft (waaronder met Griekenland en Turkije). Zelfs aspirant-NAVO-leden als Zweden en Finland hebben zich gemeld als gastlanden voor kernwapens. Dat zijn er al negen, en het is een publiek geheim dat Oost-Europese lidstaten hun deuren ook openzetten.

Dan heeft de VS nog een systeem van extended deterrence: het uitklappen van een 'atoomparaplu' over landen die gevaar lopen, zoals Japan en Zuid-Korea. Er zijn geluiden om zulke landen te 'promoveren' tot permanente gastlanden van Amerikaanse atoomwapens, al was het maar om te voorkomen dat die landen een eigen atoomprogramma beginnen. De nucleaire doos van Pandora is dan wel geopend.

Ten slotte is eind oktober een heel belangrijk document in de VS verschenen, de Nuclear Posture Review 2022. Een van de opmerkelijkste stellingen daaruit is dat de VS als eerste atoomwapens zal inzetten tegen "fundamentele dreigingen".

De oorlog van Poetin heeft er zeker toe bijgedragen dat de Amerikaanse president Joe Biden er zo laat mee komt. Die heeft een tijdlang gedacht dat hij het Amerikaanse atoomwapen alleen maar zou gebruiken ter afschrikking van een kernwapen, dus niet tegen een fundamentele dreiging.

Het rommelt dus overal. Poetin heeft in Oekraïne nog niet gedurfd om kernwapens te gebruiken, maar hij heeft het wel voor elkaar gekregen dat veel andere landen op dat gebied in actie komen.