Welke geruchten over de oorlog in Oekraïne gaan er rond? En wat klopt er niet? NU.nl kijkt hier wekelijks naar en baseert zich mede op het werk van betrouwbare internationale factcheckers. Dit keer kijken we naar twee deepfakes: bewerkte video's waarin het lijkt alsof iemand iets zegt wat die in werkelijkheid nooit gezegd heeft.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft de Oekraïense bevolking nooit opgeroepen zich over te geven en de wapens neer te leggen. Maar in een video die half maart op een Oekraïense televisiezender werd uitgezonden, lijkt hij dit wel te zeggen. De video is een zogenoemde deepfake en dus nep, zo concludeerden meerdere factcheckers.

Het is onduidelijk wie de video heeft gemaakt. De tv-zender waarop de video te zien was, schreef op Facebook te zijn gehackt. Zelensky plaatste snel na het verschijnen van de nepvideo een echte video op Instagram. Hij noemt de deepfake daarin een "kinderachtige Russische provocatie".

Half maart circuleerde er nog een nepvideo op internet. Een Oekraïense twitteraar plaatste een bewerkte video waarin het lijkt alsof de Russische president Vladimir Poetin zegt dat juist hij zich overgeeft. Ook deze video is nep. De twitteraar schreef dit er zelf bij. De nepvideo is volgens hem "kwaliteitswerk", maar de nepvideo met Zelensky niet.

Video's zijn weinig overtuigend

Tom Dobber van de Universiteit van Amsterdam deed onderzoek naar de overtuigingskracht van deepfakes. Dobber vertelt dat de video van Zelensky inderdaad niet goed was. "Je kon makkelijk zien dat de video niet echt was, hij leek haastig gemaakt." De nepvideo van Poetin was volgens Dobber al iets beter, maar ook deze is volgens Dobber weinig overtuigend.

Dit komt deels door de kwaliteit van de nepvideo, maar vooral door wat erin wordt gezegd. "Poetin zegt iets dat haaks staat op wat we nu van hem verwachten. Dit geldt ook voor wat Zelensky zegt in de nepvideo." Dit is volgens Dobber de belangrijkste reden dat weinig mensen in deze nepvideo's zullen trappen.

"We weten uit onderzoek dat als mensen een bekende persoon iets horen zeggen wat ze totaal niet van hem of haar verwachten, dat mensen daardoor makkelijker deepfakes herkennen. Ze denken: dit kan niet kloppen."

Waarom zien we zo weinig deepfakes in deze oorlog?

De nepvideo's van Zelensky en Poetin zijn op dit moment de enige twee deepfakes die we in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland hebben gezien, terwijl andere vormen van nepnieuws veel vaker langskomen. Zo zijn er gefotoshopte foto's verspreid en hebben we ook gezien dat er wordt gedaan alsof oude foto's recent zijn genomen.

Dit verbaast Dobber niet. Dit soort nepnieuws is makkelijker te maken dan een deepfake en bijna net zo overtuigend. "In onderzoek zagen we bijvoorbeeld dat een tekst waarin nepnieuws staat bijna net zo geloofwaardig wordt gevonden als een deepfake. Terwijl het maken van een deepfake veel meer tijd en moeite kost. Het is eigenlijk met een kanon op een mug schieten."