De stoet van Oekraïners op zoek naar een veilig heenkomen in het buitenland is deze week aangezwollen tot meer dan twee miljoen mensen. Dat is volgens de VN de snelst groeiende vluchtelingenstroom in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog.

Het merendeel van de vluchtelingen reisde naar Polen (1,2 miljoen) en andere Oost-Europese landen. Veel van hen hebben daar familie of kennissen. Zo'n 210.000 mensen vluchtten naar andere delen van Europa.

Dat zijn de gelukkigen. Er wonen in totaal 44 miljoen mensen in Oekraïne. De UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de VN, verwacht op korte termijn een tweede grote golf van vluchtelingen. Daar zullen waarschijnlijk meer mensen tussen zitten die niet kunnen terugvallen op contacten in het buitenland.

En dan zijn er de miljoenen inwoners van steden die inmiddels (grotendeels) zijn omsingeld door Russische troepen. Die kunnen geen kant uit, totdat een staakt-het-vuren hun vluchtroutes veilig genoeg maakt. Ze worden intussen zwaar beschoten, veel civiele infrastructuur werkt niet meer en hun voorraden raken op.

Neem de mensen die vastzitten in het belegerde Mariupol, naar schatting 200.000 tot 300.000. Zij hebben sinds 2 maart geen toegang meer tot stromend water, elektriciteit of verwarming, terwijl de temperaturen rond het vriespunt liggen.

De zuidoostelijke havenstad is een belangrijk strategisch doel voor de Russen en wordt gegeseld door bombardementen. Volgens het stadsbestuur zijn zeker honderden burgers omgekomen door het oorlogsgeweld. Zorgvuldige tellingen zijn onmogelijk, omdat de nooddiensten het niet meer kunnen bijbenen en telefoons niet meer werken.

Humanitaire corridors (routes waarover een staakt-het-vuren wordt afgeroepen) moeten uitkomst bieden, maar de Russische bereidheid om de kanonnen een tijdje te laten zwijgen blijkt gering. Verschillende evacuatiepogingen werden afgebroken vanwege aanvallen, soms al na minder dan een uur.

Vluchtelingen komen ook direct onder vuur te liggen: op zondag 6 maart kwamen vier van hen, onder wie twee kinderen, om het leven door mortiervuur in Irpin, een voorstad van Kyiv. Een team van The New York Times legde de aanval vast. Fotojournalist Lynsey Addario schreef dat er twee scenario's mogelijk waren: de Russen mikten bewust op de evacuatieroute of toonden een totaal gebrek aan zorgen over burgerslachtoffers.

Rusland houdt vol dat het geen burgers tot doelwit maakt en en zegt zelfs dat Oekraïense "nazi's" hun eigen burgers onder vuur nemen. Dat constante ontkennen ademt een diep cynisme, aangezien er talloze bewijzen zijn van het tegendeel, van bombardementen op woonwijken zonder militaire waarde tot incidenten zoals dat in Irpin.

Een wapenstilstand voor de evacuatie van burgers uit de steden Kyiv, Kharkiv, Sumy, Mariupol en Chernihiv leek woensdag meer succes te hebben dan eerdere pogingen, totdat 's middags een kraamkliniek in Mariupol werd gebombardeerd.

Hoe de invasie van Oekraïne en alles wat daaruit voortvloeit worden ontvangen door de Russische bevolking houdt de gemoederen al bezig sinds het begin van de invasie. Maar die vraag krijgt steeds meer lading naarmate de menselijke tol van de oorlog stijgt en meer delen van Oekraïne veranderen in smeulende ruïnes.

Russen en Oekraïners zijn immers op zijn minst Slavische broedervolken, in de ogen van het Kremlin zelfs hetzelfde volk. Steden zoals Kyiv en Odesa maken ook deel uit van het Russische nationale verhaal. Een Oekraïense kennis vatte de banden kernachtig samen: "Zo'n beetje iedere Rus heeft wel een Oekraïense neef."

Pogingen om de Russische publieke opinie te meten, stuiten op het probleem dat het land de overgang van autoritaire staat naar volwaardige dictatuur heeft gemaakt. De Russische journalist Sergei Dobrynin beschreef dat afglijden op pakkende wijze in The Atlantic: "Het aftakelen van onze maatschappij verliep zo langzaam, dat veel Russen ervoor konden kiezen het niet op te merken. Dat was Poetins methode: steek het mes er geleidelijk in. Minder drama, zelfde resultaat."

Het Kremlin heeft de weinige onafhankelijke nieuwsmedia die nog in Rusland opereerden het zwijgen opgelegd en alle andere media verkondigen de regeringslijn. Demonstranten worden massaal opgepakt en riskeren politiegeweld en hoge celstraffen.

Wie de stortvloed van overheidspropaganda precies gelooft en wie die in twijfel trekt, is moeilijk te zeggen. Hetzelfde geldt voor steun voor de oorlog in het algemeen. Ruslandkenners zien wel duidelijke verschillen tussen jongeren en ouderen en tussen de inwoners van verstedelijkte gebieden en die op het platteland. Jongeren en stedelingen zijn doorgaans internationaler ingesteld, minder afhankelijk van de staatstelevisie en actiever op het internet. Tegenstand tegen de oorlog is onder hen meer uitgesproken.

Maar dat soort tegenstellingen vertellen niet het hele verhaal. Ook een oudere Rus op het platteland kan prima snappen dat het officiële verhaal rammelt, maar kan bijvoorbeeld besluiten terug te vallen op een effectieve overlevingsstrategie uit de Sovjettijd: ja knikken en zorgen dat je niet boven het maaiveld uitsteekt.

Een andere belangrijke overweging voor veel oudere Russen stamt juist uit de chaotische tijd na de val van de Sovjet-Unie: ze hebben bovenal behoefte aan stabiliteit. Vladimir Poetin wist die in het verleden te leveren. En wat het verder ook zou brengen als het regime van Poetin zou instorten, meer stabiliteit is geen waarschijnlijke uitkomst.

En natuurlijk zijn er ook aanzienlijke aantallen Russen die de invasie simpelweg goedkeuren, bijvoorbeeld omdat zij Poetins ideeën over een 'Groot-Rusland' delen.

De druk op de Russische bevolking neemt van alle kanten toe. De economische sancties uit het Westen zijn ongeëvenaard zwaar. De gevolgen zijn al voelbaar voor de gewone Rus, die minder kan kopen voor zijn roebel, de metro niet meer inkomt door in te checken met zijn mobiele telefoon en geen Big Mac meer kan halen.

Dat zal alleen maar erger worden, zeker als het Westen de Russische energiesector op de korrel neemt. Rusland is een internationale paria geworden en Russen in het buitenland krijgen te maken met intimidatie en geweld.

Intussen sijpelt er gruwelijke informatie over de ware aard van de strijd in Oekraïne door, uit versleutelde chatapps of telefoongesprekken met Oekraïense familieleden. Bovendien zal het aantal Russische soldaten dat in lijkzakken naar huis komt waarschijnlijk aanzienlijk groter worden dan het Kremlin ooit zal toegeven of effectief kan verhullen.

Steeds meer Russen die daar de middelen voor hebben worden ook vluchteling: ze reizen naar landen die nog Russische vluchten toelaten, zoals Turkije en Georgië, of steken de landgrenzen met Finland of de Baltische staten over.

Veel analisten denken dat de protesten in Rusland zullen groeien. Het Kremlin kan dan eigenlijk maar één kant uit, die van nog brutere repressie. Er dalen geen granaten en raketten neer op de Russische bevolking, maar in zekere zin zit die net zo klem als de Oekraïense. Poetin heeft het vliegtuig gekaapt, en alle inzittenden zijn overgeleverd aan wat hem wordt ingegeven door zijn verwrongen wereldbeeld.