Aan het front bij de stad Kharkiv kwam afgelopen dinsdag de Russische generaal-majoor Vitaly Gerasimov om in de strijd. Hij leidde de gevechten tegen het Oekraïense leger rond de miljoenenstad. De dood van de generaal is om meerdere reden opvallend.

Allereerst: wat doet een generaal aan het front? Is er niemand anders die de troepen kan leiden? "Het lijkt wel alsof bij het Russische leger de middenmanagers opraken, binnenkort moeten ze de commander in chief zelf naar het slagveld sturen om de orders te geven", schreef hoofdredacteur Christo Grozev van Bellingcat honend op Twitter.

Defensiespecialist Ko Colijn van instituut Clingendael is wat voorzichtiger in zijn analyse. "Het gaat daar niet op rolletjes", zegt hij. "Anders zouden de Russen geen generaal sturen om orde op zaken te stellen. Maar voor de Russische slagkracht maakt de dood van Gerasimov uiteindelijk niet veel uit, ze hebben daar wel duizend generaals."

Een ander opvallend detail: een officier van de geheime dienst FSB informeerde zijn meerdere aan de andere kant van de grens over de dood van de generaal via een onbeveiligde lijn. Vorig jaar nog introduceerde het Russische leger met veel bombarie beveiligde ERA-cryptofoons, maar die blijken in Oekraïne niet te werken doordat de 3G-masten door de eigen troepen zijn opgeblazen. En dus moeten ze met onbeveiligde telefoons en lokale Oekraïense simkaarten bellen.

Deze gesprekken werden dus afgeluisterd door de Oekraïners. Bellingcat legde de hand op die gesprekken en stelde vast dat de FSB-agent aan het front belde met zijn collega Dmitry Shevchenko in de Russische stad Tula. Toen die hoorde dat de generaal was gesneuveld, viel er een lange stilte. Vervolgens begon Shevchenko flink te vloeken.

Han Bouwmeester is docent militaire strategie op de Nederlandse Defensie Academie en gepromoveerd op de moderne misleidingstechnieken die Rusland gebruikte bij de annexatie van de Krim in 2014. Hij volgt de oorlog in Oekraïne op de voet. Dat de Russen niet via beveiligde verbindingen met elkaar kunnen communiceren, maakt ze volgens Bouwmeester "heel kwetsbaar".

Bouwmeester: "Ik begrijp dat Russische soldaten zelfs met elkaar bellen op hele goedkope Chinese mobieltjes, waarop je heel makkelijk kan inbreken. Dan maak je het je tegenstander wel heel makkelijk om te achterhalen wat je doet."

Op sociale media verschijnen niet alleen veel filmpjes van verlaten en uitgebrande Russische tanks, maar ook van vrachtwagens die brandstof en andere goederen vervoeren. Ook zijn er verhalen over Russische soldaten die op zoek zijn naar eten en daarom winkels en huizen plunderen. "Die logistieke problemen zullen een opmars eerder vertragen dan geheel verhinderen", zegt defensiespecialist Colijn.

Bouwmeester ziet "absoluut logistieke uitdagingen", maar die heb je in elke oorlog. Je moet volgens hem dan ook niet te veel uit uitgebrande vrachtwagens en vastgelopen tanks afleiden. "We vormen ons oordeel op basis van de beelden die we te zien krijgen, maar dat is maar een deel van de werkelijkheid. Het kan heel goed dat er elders veel minder problemen zijn."

De Oekraïense overheid verspreidde propagandabeelden van Russische krijgsgevangenen die stuk voor stuk zeiden te hebben gedacht dat ze een militaire oefening aan het doen waren. Verder zijn er geruchten dat eenheden uit Belarus weigeren in actie te komen tegen de Oekraïners. "Jonge soldaten die niet willen vechten leiden tot vertraging, maar kunnen makkelijk vervangen worden", zegt Colijn. "Of ze zetten vliegtuigen in met piloten die een veel langere opleiding achter de rug hebben en wellicht gemotiveerder zijn. Dat zie je ook in Syrië en zag je destijds bij de oorlog in Tsjetsjenië."

Bouwmeester wijst erop dat de "masculiene" Russische commandostructuur kan leiden tot gedemotiveerde troepen. "In het Russische leger is de commandant almachtig. Die bepaalt tot in detail wat er moet gebeuren, lagere officieren en soldaten voeren alleen maar uit. Als het dan niet goed gaat in een operatie en je de situatie niet kan veranderen, loop je al snel met je ziel onder je arm."

Grote onbekende is het Oekraïense leger, dat niet op een traditionele manier de vijand tegemoet treedt, maar eerder links en rechts speldenprikken uitdeelt en zich dan weer terugtrekt in de steden. "Het is voor het Russische leger lastig om daartegen te vechten", zegt Bouwmeester. "Je wilt als leger liever niet een stad in, die is heel moeilijk om te veroveren. In elk gebouw kan een scherpschutter zitten, je hebt dan een enorme troepenmacht nodig."

Toen Russen in 2014 de Krim innamen, maakten ze gebruik van saboteurs, vooruitgeschoven eenheden die installaties onklaar maakten en politici gijzelden. Daardoor stond de Oekraïense regering al snel met de rug tegen de muur. "Een herhaling van die operaties kunnen ze in Kyiv vergeten", zegt Bouwmeester. "Als zulke saboteurs zich bekendmaken, krijgen ze de bevolking tegenover zich."

Op donderdag treffen de onderhandelaars van Rusland en Oekraïne elkaar opnieuw, dit keer in de Turkse badplaats Antalya. Volgens Bouwmeester hebben de Oekraïners een sterke positie, doordat ze moeilijk grijpbaar zijn op het slagveld, er blijk van geven dat ze in staat zijn tegenstand te bieden en een eensgezinde bevolking achter zich hebben staan. De Russen hebben ten koste van veel menselijk leed en grote vluchtelingenstromen veel terrein veroverd in het zuiden van Oekraïne en zijn bezig Kyiv te omsingelen. Ook zij komen dus zeker niet met lege handen aan in Turkije.

Volgens Colijn zijn de Russen ondanks hun verliezen nog wel degelijk in staat Kyiv te bezetten en controleren en kunnen ze de Oekraïners militair verslaan. "Dat ze manschappen en materiaal verliezen is tegen de verwachting in, maar op het grote totaal is dat niet zo veel. Die tegenslag zou de Russische legerleiding juist weleens kunnen aanmoedigen om de oorlog vuil, dus met veel geweld en burgerslachtoffers, te willen voortzetten."