De jaartelling in de islam gaat volgens de maanstanden: de ramadan gaat van start op het moment dat er een nieuwe maan zichtbaar is. "Globaal is wel duidelijk wanneer dat gebeurt", zegt Maurits Berger, hoogleraar islam in het Westen aan de Universiteit Leiden. "Maar het kan verschillen. Wie bepaalt wanneer de maan zichtbaar is? En als Nederlandse moslims uit Marokko of Indonesië komen en die maantijden aanhouden, dan zit daar dus enig verschil tussen." Dat scheelt dan meestal een dag.

Muhsin Köktas van het Contactorgaan Moslims en Overheid (CMO), dat 380 moskeeën in Nederland vertegenwoordigt, legt uit dat pakweg de helft van de moslims niet de maanstanden bekijkt, maar uitgaat van een praktische berekening. Die groep gaat ervan uit dat de ramadan dit jaar op donderdag 23 maart bij zonsopgang van start gaat. Het eerste gebed is de avond daarvoor.

Nederland telt 900.000 moslims. "De ramadan is voor de meeste mensen binnen deze groep heel belangrijk", legt Berger uit. "Veruit de meerderheid doet mee aan de ramadan, in enigerlei vorm. Het is ook een belangrijk feest om met familie of vrienden te vieren: je kan het in dat opzicht vergelijken met dertig dagen Kerstmis."

De ramadan is, net zoals veel aspecten van het geloof, een persoonlijke ervaring, beklemtoont Köktas van het CMO. "Zieke mensen, zwangere vrouwen, kinderen tot elf jaar en mensen die op reis zijn, kunnen besluiten dat zij niet meedoen. Niemand is verplicht om dertig dagen overdag te vasten, zeker niet als dat ernstige fysieke consequenties kan hebben. Maar zij halen de periode later in het jaar - als ze weer gezond zijn - doorgaans wel in."

Moslims mogen van zonsopgang tot zonsondergang niet eten, niet drinken, niet roken en geen seks hebben. Het is een maand van bezinning, waarin moslims zich leren bedwingen en zich realiseren wat zij in het leven bezitten.

Daarnaast is het een periode waarin extra uiting wordt gegeven aan verdraagzaamheid, vrijgevigheid, liefdadigheid en saamhorigheid. "Veel mensen doen ook donaties tijdens de ramadan of geven voedsel aan mensen in de buurt die daar behoefte aan hebben", legt Köktas uit. "Veel moskeeën zetten ook centraal acties op om voedselpakketten uit te delen."

In de zomermaanden is het heftiger dan in het voorjaar, omdat de dagen dan langer duren, legt Köktas van het CMO uit. "Maar tegelijkertijd zijn moslims het gewend om elk jaar zo'n periode te doorstaan. Het valt minder zwaar als je denkt aan andere mensen in de wereld die altijd honger hebben of het niet zo goed hebben als wij."

Doordat de ramadan nooit op een specifieke periode in het kalenderjaar vast te pinnen valt, kan het voorkomen dat sommige moslims moeten vasten op drukke of stressvolle momenten. "Een paar jaar geleden hadden sommige leerlingen die eindexamen deden het zwaar", haalt hoogleraar Berger als voorbeeld aan.

"Of neem moslims in Scandinavië als de ramadan samenvalt met de zomermaanden en het soms wekenlang niet donker wordt. Een oplossing in zulke gevallen is om de ramadanuren van Mekka aan te houden." Berger noemt ook moslims die als militair op missie in het buitenland zijn als voorbeeld.

"Het zijn overigens vooral niet-moslims die deze situaties als problematisch zien. Moslims zelf zien het vooral als iets wat zij zelf ondergaan en hun eigen keuze is."