Premier Mark Rutte had het over een "schreeuw naar Den Haag", zei hij tijdens zijn wekelijkse persconferentie na de ministerraad. "Daar moeten we wat mee."

Maar Rutte wilde niet zeggen wat precies: "Laten we de collegevorming afwachten."

Bij D66 willen ze eigenlijk niets weten van vertraging of aanpassing van de stikstofplannen. De partij wil juist haast maken. De natuur verslechtert namelijk te snel en er moeten huizen worden gebouwd, valt er te horen. Partijleider Sigrid Kaag hield zich vandaag op de vlakte.

Het kabinet zit daarmee met een ingewikkelde kwestie. Rutte deed het tijdens zijn persconferentie nog af als: partijen moeten rondom verkiezingen "de ruimte hebben om zich te uiten".

Alleen gaat het CDA veel verder dan alleen zich uiten. "We kunnen niet zomaar op deze manier door en doen alsof er niets gebeurd is", zei CDA-leider Wopke Hoekstra vrijdag voor hij naar de ministerraad ging.

Hoekstra vindt dat politiek Den Haag zich deze aardverschuiving moet aantrekken. "Je kunt niet consequentieloos door op inhoud en op stijl. Je moet hier rekenschap van geven." Ook hier wilde Hoekstra niet zeggen wat er dan moet veranderen.

Rutte zocht nog wat ruimte in wat Johan Remkes het kabinet eerder had geadviseerd. Namelijk dat provincies in zeer uitzonderlijke gevallen het stikstofdoel van 2030 iets mogen oprekken.

BBB werd in alle twaalf provincies de grootste en krijgt het initiatief bij de onderhandelingen over de vorming van provinciebesturen. Dat doet de partij met de eis dat boeren niet worden onteigend en dat de door het kabinet gewenste versnelling van tafel gaat.

Daar heeft het CDA wel oren naar, zo lijkt het. De partij heeft een behoorlijke tik gekregen bij de Provinciale Statenverkiezingen en worstelt met het stikstofbeleid.

Aan de ene kant staat de handtekening van de christendemocraten onder het coalitieakkoord, waarin het stikstofdoel naar voren wordt gehaald. De partij heeft ingestemd met het plan om boeren desnoods gedwongen uit te kopen.

Maar het kost de CDA'ers steeds meer moeite om dit beleid te verdedigen. Afgelopen zomer noemde Hoekstra het stikstofbeleid "niet heilig".

De uitkoop en eventuele onteigening zijn volgens het kabinet nodig om zogenoemde stikstofruimte te creëren. Die kan weer worden gebruikt om de natuur te verbeteren, huizen te bouwen en de PAS-melders te helpen. Dat zijn ondernemers die buiten hun schuld om met een ongeldige vergunning zitten.

Stikstofminister Christianne van der Wal gaf op de verkiezingsavond alvast een waarschuwing richting de provincies: "Je kunt niet zeggen geen stikstofbeleid doorvoeren, maar wel huizen bouwen. Je moet keuzes maken."

Na veel kritiek op die uitspraak wilde Van der Wal er vrijdag niets meer over zeggen. "Ik vind even niets", was haar reactie. Het tekent hoe gevoelig dit onderwerp ligt.

De provincies hebben veel ruimte voor eigen beleid, maar dienen zich wel aan de wet te houden. Als provinciebesturen dit niet doen, kan het kabinet deze bestuurslaag overslaan en zelf het beleid gaan uitvoeren.

Maar dit is vooral een theoretische en praktisch onuitvoerbare werkelijkheid, zei bijzonder hoogleraar Decentrale Overheden aan de Universiteit Leiden Geerten Boogaard donderdag tegen NU.nl.