"What the fuck is hier gebeurd?" Van der Plas kan het zelf nauwelijks geloven als ze woensdag rond 23.00 uur voor het laatst haar uitzinnige achterban toespreekt vanaf het podium het Overijsselse dorp Bathmen.

De eerste exitpolls waren tamelijk bizar. In Overijssel lijkt bijna één op de drie stemmen naar BBB te gaan.

Eerder die avond gingen haar handen meerdere keren naar het hoofd van ongeloof. "Dit is zo onbeschrijfelijk", zei Van der Plas nadat ze de exitpoll van Noord-Holland had gezien. BBB strijdt daar met VVD om wie de grootste partij wordt.

Die spanning is er niet in Noord-Brabant, waar één op de vijf stemmen naar BBB ging. Daarmee steekt de partij met kop en schouders boven de rest uit. Van der Plas na die prognose: "Dit is echt niet meer normaal."

De overwinningen in de provincies hebben logischerwijs hun uitwerking op de Eerste Kamer: BBB krijgt volgens de voorlopige zetelprognose uit het niets vijftien zetels. Dat zijn er vooralsnog net zo veel als de gezamenlijke fractie van GroenLinks en PvdA.

Van der Plas heeft de stem van de ontevreden burger de afgelopen jaren kennelijk het best weten te vertolken. Bijna de helft van de kiezers zei ook tegen het kabinet-Rutte IV te stemmen, onderzocht Ipsos in opdracht van de NOS. "Mensen willen zich gehoord en gezien voelen", verklaarde Van der Plas die onvrede vorige week in een interview met NU.nl.

Haar klare en simpele taal zou daar een einde aan moeten maken. "Maar ik heb geen toverstaf", waarschuwde ze er alvast bij.

Van der Plas claimde na de exitpolls direct haar verworven machtspositie en waarschuwde het kabinet. "De trein in Den Haag dendert maar door. Wij gaan die stoppen."

Daarmee doelde de BBB-leider op het stikstofbeleid - het centrale thema van deze verkiezingen en al sinds 2019 een hoofdpijndossier voor het huidige en het vorige kabinet.

Van der Plas vindt niet dat er helemaal niets moet gebeuren; er moet alleen flink worden bijgestuurd. "Dat is de inzet", was haar eerste reactie. "Er moet toekomst zijn voor de boer en voor het platteland." Met BBB valt daar volgens haar over te praten.

Meer partijen vinden dat het kabinet de uitslag niet kan negeren. "Het zou triest zijn als er niets zou veranderen", reageerde SGP-leider Kees van der Staaij. Zijn partij heeft flinke kritiek op het stikstofbeleid.

Lilian Marijnissen incasseerde alweer de vijfde verkiezingsnederlaag op rij als partijleider van SP, maar putte toch hoop uit het feit dat veel kiezers tegen het kabinetsbeleid hebben gestemd. "Dit is een dikke middelvinger naar de gevestigde orde."

BBB is straks niet de enige optie voor de coalitie als die op zoek is naar een meerderheid in de Eerste Kamer: die kan ook op links worden gevonden, bij PvdA en GroenLinks. Die partijen steunen de klimaat- en stikstofplannen min of meer. Maar Van der Plas probeert die weg alvast te blokkeren. "Dat zou ik echt schandalig vinden. Dan negeren ze een aanzienlijk deel van de kiezers."

Van der Plas sneed terloops nog een ander gevoelig onderwerp aan: "Wij stemden ook tegen de nieuwe pensioenwet." Die wet moet nog worden aangenomen door de Eerste Kamer, waarin een meerderheid na deze verkiezingen onzeker is.

Alle coalitiepartijen verliezen. Ze kwamen vóór de huidige verkiezingen al zes zetels tekort voor een meerderheid in de Eerste Kamer. Dat aantal loopt waarschijnlijk op naar veertien.

De VVD van Mark Rutte is verlies niet gewend, maar er gaan nu vermoedelijk twee senaatszetels af, waardoor er tien overblijven. "Dit is niet de winst die we wilden", was Ruttes eerste reactie. D66 en ChristenUnie moeten rekening houden met een verlies van één zetel, naar respectievelijk zes en drie.

Maar de schade bij coalitiegenoot CDA is vele malen groter. Die partij halveert bijna in de senaat (van negen naar vijf). De christendemocraten hebben het al jaren moeilijk na een moeizame leiderschapswissel, de teleurstellende Tweede Kamerverkiezingen van 2021 en het vertrek van Kamerlid Pieter Omtzigt.

Partijleider Wopke Hoekstra duidde de voorlopige uitslag als "een aardverschuiving die we in jaren niet gezien hebben" en "een buitengewoon bittere pil".

Dit verlies - ook in de provincies - kondigde zich al aan in de peilingen. Hoekstra zag zich dan ook genoodzaakt alvast te verkondigen niet af te treden bij een teleurstellend resultaat. Die boodschap herhaalde hij in de nacht van woensdag op donderdag. "We zullen het vertrouwen straat voor straat, huis voor huis, moeten herwinnen."

Hij lijkt voor te sorteren op een reactie vanuit Den Haag. CDA'ers roepen al langer dat er niet zo strikt naar de stikstofdoelen moet worden gekeken. Dat voedt alleen maar de onrust, onvrede en onzekerheid onder boeren, vinden zij. Ook wil de partij eigenlijk niets weten van onteigening van boeren. Het kabinet wil zo'n maatregel juist achter de hand houden.

Vergeleken met de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 zag het CDA veel kiezers vertrekken naar BBB, blijkt uit onderzoek van Ipsos. Maar liefst een vijfde stapte over naar de partij van Van der Plas.

De verschuiving laat zich misschien het best samenvatten in de uitslag van de Twentse gemeente Tubbergen. Tot voor kort was dit standaard CDA-terrein. Oud-partijleider Sybrand Buma nam er voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 zijn campagnefilmpje op. Nu haalt BBB daar bijna 60 procent van de stemmen. Het CDA is er nog wel de tweede partij, maar volgt op grote afstand (ruim 10 procent van de stemmen).

Kortom: als de christendemocraten die teleurgestelde kiezers weer terug wil winnen, kunnen zij niet te veel afstand nemen van de BBB-standpunten op het gebied van stikstof.

Daarmee raakt deze uitslag ook de stabiliteit van de coalitie. D66, ferm voorstander van streng stikstofbeleid, blijft maar hameren op een zo snel mogelijke reductie van de uitstoot.

De natuur kan het niet meer aan en de woningbouw, die flinke vertraging oploopt door de stikstofcrisis, moet weer op gang komen, vindt de een-na-grootste regeringspartij.

Die tegengestelde belangen veroorzaakte binnen de coalitie al veel wrijving, die nu alleen maar zal toenemen. Er is tijdens deze campagne door Rutte, Kaag en Hoekstra zelfs openlijk gespeculeerd over een kabinetscrisis.