"Wie van buiten naar Nederland kijkt, ziet een aantrekkelijk land. Maar achter het positieve beeld gaat een permanente boodschap schuil om te blijven werken aan bestaanszekerheid", zei de koning. Een "grote verantwoordelijkheid" voor de politiek en het bestuur, noemde hij het. "Het is een tijd van grote veranderingen."

Om de armoede aan te pakken, somde de koning een aantal - al uitgelekte - maatregelen op. Zo komt het demissionaire kabinet met een koopkrachtpakket van 2 miljard euro. Dat moet mensen met lage inkomens helpen. Ook gaat volgend jaar de huurtoeslag omhoog, zodat wonen goedkoper wordt.

Daarnaast wordt het Noodfonds Energie verlengd. Daarmee hebben mensen die de hoge energierekening niet meer kunnen betalen een vangnet. Ook wordt de arbeidskorting verhoogd, zodat werken meer loont.

Op veel beleidsterreinen gaat het werk door, ook nu het kabinet demissionair is, beloofde de koning. Onder meer op de onderwerpen "migratie en inburgering en de effecten daarvan op onze samenleving" moet het kabinet de komende tijd nog knopen doorhakken.

Daarbij noemde Willem-Alexander werk- en studiemigratie en voldoende asielopvang als voorbeeld. "Bovendien liggen de onderhandelingen over het gemeenschappelijk Europees asielstelsel niet stil, net zomin als de gesprekken in EU-verband over het beheersbaar maken van de instroom."

De oorlog in Oekraïne is nog steeds een groot agendapunt. "De Nederlandse regering blijft in nauwe samenwerking al het mogelijke doen om te zorgen dat de Russische agressie stopt en Oekraïners weer in veiligheid kunnen leven", zei de koning.

Veel Nederlanders voelen zich betrokken bij de oorlog in het Oekraïne. "Onze steun blijft dan ook onverminderd groot."

De Nederlandse overheid blijft nauw samenwerken met de Europese Unie en de NAVO-bondgenoten. Nederland voelt als thuisbasis van het Internationaal Strafhof een speciale verantwoordelijkheid voor de voorbereiding op de berechting van oorlogsmisdaden, zei Willem-Alexander.

De oorlog toont de eensgezindheid van de EU. "Europa moet minder afhankelijk worden van Rusland, China en andere landen. Dit geldt onder meer voor energie, grondstoffen en medicijnen", stelde de koning.

De oorlog zet volgens Willem-Alexander ook aan tot denken over onze eigen democratie. "Wereldwijd staan democratie, vrijheid en de rechtsstaat onder druk. Niet alleen ver weg, maar ook op ons eigen continent. Daarom moeten we de eigen rechtsstaat koesteren en beschermen."

De koning sprak ook over "onderhoud van de democratie". Dat is volgens hem niet alleen iets voor de overheid. "Het vraagt iets van ons allemaal. Democratie is veel meer dan je stem uitbrengen. Het is een houding. Het is de bereidheid te luisteren en begrip op te brengen voor andere standpunten."

Hij is bang dat het vertrouwen in democratische instituties daalt als dat niet gebeurt. En dat schaadt "het maatschappelijk weefsel dat ons als samenleving bij elkaar houdt."

De koning, die voor het eerst de troonrede voorlas met een leesbril, opende zijn toespraak met een terugblik op zijn koningschap tot nu toe. Daarbij benoemde hij onder meer de coronacrisis, het toeslagenschandaal, het klimaat, de aardbevingsschade in Groningen en de ramp met MH17. Tegelijkertijd sprak de koning van "honderden hartverwarmende bezoeken en duizenden inspirerende ontmoetingen".