Vorig jaar registreerde Frontex 330.000 "illegale grensoverschrijdingen", blijkt uit cijfers van die Europese grensbewakingorganisatie. Het is het grootste aantal sinds 2016. Toen staken honderdduizenden mensen met bootjes de Middellandse Zee over.

Het aantal asielverzoeken lag vorig jaar zelfs nog hoger. Bijna een miljoen mensen vroegen bescherming aan in één of meerdere EU-landen. Na rustige coronajaren is er voor het eerst sinds jaren dus weer momentum om het in Brussel over migratie te hebben.

De extra EU-top die vandaag plaatsvindt is er gekomen op aandringen van Nederland en Oostenrijk. Beide landen zien een stijging van het aantal mensen dat asiel aanvraagt. Ook België kampt met een opvangcrisis. Niet voor niks reisde premier Mark Rutte in voorbereiding op de top afgelopen weken af naar beide landen.

Al sinds de vluchtelingencrisis van 2015 zorgt migratie voor hevige discussies binnen de EU. Lidstaten aan de randen van de unie zien bijna dagelijks mensen uit zogenoemde derde landen de grenzen oversteken.

In principe geldt de regel dat zij in het eerste land van aankomst asiel aanvragen, maar deze Dublinregels worden al jaren niet nageleefd. Zuidelijke lidstaten zoals Griekenland en Italië vinden dat andere lidstaten, zoals Nederland, te weinig solidariteit tonen. Een verdeelsysteem is in Brussel nooit van de grond gekomen.

Hoewel Rutte op de top opnieuw wil aandringen op het naleven van de regels, wordt er op dit terrein geen doorbraak verwacht. Over één ding zijn de lidstaten het wel eens: migranten die geen recht hebben op asiel moeten sneller teruggestuurd worden.

In 2021 moesten 342.000 mensen uit de EU-lidstaten vertrekken, maar nog geen kwart vertrok ook daadwerkelijk. De cijfers over 2022 zijn nog niet compleet, maar in de eerste negen maanden keerde maar 26 procent van de mensen die geen recht hebben op asiel terug naar hun land van herkomst.

Ook de Europese Commissie vindt dat dit percentage omhoog moet. Er liggen verschillende plannen op tafel om de druk op herkomstlanden maximaal op te voeren. Of de lidstaten het eens worden hoe dat moet gebeuren, is wel de vraag. Sommige landen zien meer in straffen, anderen zien meer in verleiden.

Een ander onderwerp dat tot verdeeldheid leidt onder de lidstaten zijn grenshekken aan de rand van Europa. Het was de Hongaarse premier Viktor Orbán die er jaren terug als eerste voor pleitte. Het onderwerp was jarenlang taboe in Brussel, maar wordt nu serieus besproken.

De vraag is niet of de hekken er moeten komen, maar wie ze betaalt. Aan de buitengrenzen van Europa hebben lidstaten als Bulgarije, Polen en Litouwen zelf op eigen kosten al barrières gebouwd. De Europese Commissie is vooralsnog niet van plan om de grensmuren te financieren vanuit een fonds, omdat het ingaat tegen de Europese waarden en mensenrechten.

Het is een ingewikkeld onderwerp voor Rutte. Hij heeft de VVD-leden en liberale Kamerfractie beloofd om ervoor te zorgen dat het aantal asielaanvragen vermindert. In Europa loopt hij de laatste tijd voorop als het gaat om migratie.

Tegelijkertijd is de coalitie het fundamenteel oneens over het migratiebeleid. Zo zijn de VVD en het CDA voorstander van Europese financiering van de grenshekken, maar D66 en ChristenUnie tegen.

Tijdens het Kamerdebat voorafgaand aan de top hield de premier zich woensdagavond ook op de vlakte over het onderwerp. Rutte noemde de discussie "gek" en "onzinnig", omdat de lidstaten het bij lange na niet eens zijn. "Soms zijn grenshekken nuttig, soms is het nuttig om mobiele grenscontroles uit te voeren", zei hij tegen de Kamerleden.

Ook zal de financiering altijd wat "hybride" blijven, benadrukte Rutte. Dat betekent bijvoorbeeld dat lidstaten zelf de kosten voor de bouw van grenshekken betalen. Brussel kan een financiële bijdrage leveren voor cameratoezicht of mobiele grensbewaking.

Rutte verwacht sowieso niet dat de top meteen tot nieuwe maatregelen leidt. Hij tempert de verwachtingen al langer. "Verwacht nou niet te veel", klonk het vorige week na de ministerraad. Volgens de premier zijn er weinig knoppen om aan te draaien en is er geen toverstokje. "Het zal een optelsom zijn van veel kleinere stappen. Waarbij er niet één gouden maatregel is, één grote oplossing waarmee we dit kunnen oplossen."