Premier Mark Rutte kondigde het fonds aan in zijn historische toespraak op 19 december. Op die dag bood hij namens de staat excuses aan voor het slavernijverleden.

Het fonds wordt opgesplitst in twee delen, legde minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) woensdag uit aan de Tweede Kamer. Het kabinet wil 100 miljoen euro vrijmaken om bijvoorbeeld het gratis laten wijzigen van achternamen die een link hebben met de slavernij mogelijk te maken. Ook kan dit bedrag besteed worden aan onderzoek.

Daarnaast komt er een subsidiepot van 100 miljoen euro. Mensen en organisaties met een goed idee kunnen daar aanspraak op maken. Het moet gaan om plannen die bijdragen aan de bewustwording van het slavernijverleden of de doorwerking daarvan in het hier en nu. Bruins Slot benadrukte dat het moet gaan om een "laagdrempelige" en "breed gedragen" regeling, zodat de subsidiepot voor alle betrokkenen toegankelijk is. Zowel in Nederland als "in Suriname, op de eilanden en in de autonome landen".

Het fonds kan rekenen op brede steun in de Kamer, zowel bij de coalitie als bij een deel van de oppositie. Alleen PVV, JA21, FVD, BBB en Groep Van Haga zijn geen voorstander. VVD-Kamerlid Pim van Strien sprak juist steun uit voor het fonds. Vorig jaar november bestempelde hij het nog als "waanzin" toen het nieuws erover uitlekte. De VVD wil wel de garantie dat het geld op de juiste plek terechtkomt. Ook SP-Kamerlid Renske Leijten sprak hier haar zorgen over uit.

DENK-Kamerlid Tunahan Kuzu sprak ook zijn steun uit voor het fonds, maar ziet liever dat het om structureel geld gaat. Dat zijn geen bedragen die eenmalig worden uitgegeven, maar bijvoorbeeld jaarlijks. Ook andere linkse partijen en coalitiepartijen D66 en CDA spraken over " passende structurele" financiering.

Toch werd het debat op dit punt niet hard gevoerd. Salima Belhaj (D66) wilde voorkomen dat het te veel over geld zou gaan. Dat zou volgens haar de indruk wekken dat het de nazaten van tot slaaf gemaakten vooral hier om te doen is, terwijl dit volgens haar niet het geval is. Bovendien benadrukte Belhaj dat het niet aan de Kamer is om te bepalen hoe het fonds eruit moet komen te zien. Het kabinet moet hier samen met de betrokkenen invulling aangeven.

"De grootste blunder die wij kunnen maken, heeft niets te maken met hoeveel geld ermee gemoeid is, hoelang het traject duurt en of dat structureel is of niet. De grootse blunder die wij vandaag kunnen maken, is als wij gaan besluiten óver het fonds, in plaats van ook mét", zei ook Don Ceder (ChristenUnie).

Sylvana Simons (BIJ1) is voorstander van het organiseren van burgerfora, zodat alle mensen kunnen meepraten over hoe het fonds vorm moet krijgen. Maar ook betrokken worden bij alle andere punten van herstel die nog uitgewerkt moeten worden.

Het debat verliep rustig, zonder grote botsingen tussen Kamerleden onderling of tussen de Kamer en het kabinet. PvdA'er Kati Piri sprak aan het einde van een "waardig" debat. Wel was er verschil van inzicht over of de excuses in de wet moeten worden opgenomen. Het is een van de adviezen die het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden aan het kabinet heeft gegeven. Ook de Nationaal Coördinator tegen Racisme en Discriminatie, Rabin Baldewsingh, is hier voorstander van.

Het kabinet is niet van plan om dit te doen, zei premier Mark Rutte. Hij wil niet dat het maken van excuses een "juridisch proces" wordt en vreest dat het zorgt voor "vertraging en vertroebelingen". Het kabinet gaat het fonds van 200 miljoen wel vastleggen in de wet, benadrukte de premier.

De Kamerleden van onder meer de SP, PvdD, D66, GroenLinks en BIJ1 leggen zich er nog niet bij neer. Zij hopen dat het kabinet alsnog in de wet wil opnemen dat de slavernij een misdaad tegen de menselijkheid was. Hoewel Rutte niks toezegde, heeft hij wel beloofd een brief te sturen naar de Kamer waarin hij zal uitleggen waarom het kabinet tot dit besluit is gekomen. Ook zal hij in die brief ingaan op het voorstel van D66 om te kijken of er in de wettekst van het fonds kan worden verwezen naar de excuses.