Nederlandse boeren mogen al jarenlang meer mest uitrijden dan andere Europese boeren, mits de waterkwaliteit daardoor niet achteruitgaat. Dat komt doordat ze van de EU een uitzonderingspositie hebben gekregen: een derogatie.

Vorig jaar werd bekend dat dit voordeel gaat verdwijnen, omdat de waterkwaliteit in Nederland juist verslechtert. In mest zit stikstof en fosfaat. Die stoffen kunnen het oppervlakte- en grondwater vervuilen.

Het kabinet maakte met de Europese Commissie in Brussel afspraken over een overgangsperiode van drie jaar. De derogatie zou in stappen worden afgebouwd. Vanaf 2026 moeten de Nederlandse boeren zich aan dezelfde regels houden als hun Europese collega's.

Adema was vrijdag in Berlijn voor de Grüne Woche, een belangrijke landbouwbeurs. Toen het nieuws uit Brussel bekend werd, vertrok hij halsoverkop naar Den Haag.

Nederland moest in ruil voor die overgangsperiode wel aan een lange lijst voorwaarden voldoen. Het gaat om onder andere verplichte onbeplante bufferstroken en het gebruik van zogenoemde vanggewassen. Dat is een gewas dat na een hoofdgewas wordt geteeld, zodat er minder stikstof in het grondwater terechtkomt.

Begin december schreef Adema aan de Kamer dat de eis voor deze bufferstroken en vanggewassen niet per 2023, maar vanaf 2024 gaat gelden. Dat was een nadrukkelijke wens van de Kamer.

Brussel stelde de voorwaarden eind vorig jaar, maar veel boeren waren toen al begonnen met de voorbereidingen voor 2023. Onder meer ChristenUnie, VVD en CDA vroegen het kabinet daarom "rekening te houden met de agrarische bedrijfspraktijk".

Adema zegde dit toe en schreef aan de Kamer dat de bufferstroken "daarom vanaf 1 januari 2024 daadwerkelijk van kracht worden".

Maar dit besluit gaat er bij de Europese Commissie niet in. Nederland staat er in Brussel om bekend zich niet te houden aan natuur- en milieuregels binnen de landbouw. Nog meer uitzonderingen en vertragingen zijn dus uitgesloten.

"De Europese Commissie zit er keihard in", valt er in Den Haag te horen. Als het uitstel van de bufferstroken en de vanggewassen niet onmiddellijk wordt teruggedraaid, is het de vraag of Nederland nog überhaupt gebruik kan maken van een overgangsperiode voor de mestuitzondering. Dat besluit zou zeer grote gevolgen hebben voor de Nederlandse boeren.

Vanuit de Kamer wordt al langer geroepen dat het kabinet meer voor elkaar moet krijgen voor boeren in Brussel, maar er valt weinig te halen.

"Op dit moment naar Brussel afreizen, met welke vraag over natuur, natuurbescherming, Natura 2000, Vogel- en Habitatrichtlijn dan ook, is een onhaalbaar pad. Daar wil ik echt wel heel eerlijk over zijn", zei minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) afgelopen zomer tijdens een stikstofdebat.