De Kamer debatteerde donderdag over hoe de rechtsstaat eraan toe is. Het is de bedoeling dat dit debat jaarlijks gevoerd wordt. Dat idee is ontstaan vanwege het toeslagenschandaal.

Het vorige kabinet trad ongeveer twee jaar geleden af. Dat gebeurde nadat de parlementaire ondervragingscommissie een snoeihard rapport over het handelen van de overheid in de affaire had gepubliceerd. "De rechtsstaat moet burgers beschermen en dat is hier op een vreselijke manier misgegaan", zei premier Mark Rutte toen op een persconferentie.

Ook Bruins Slot erkende donderdag dat het kabinet de afgelopen jaren grote fouten heeft gemaakt als het gaat om het onderhouden van de rechtsstaat.

Hoewel het debat naar aanleiding van het toeslagenschandaal werd gehouden, ging het over de staat van de rechtsstaat in het algemeen. Verschillende Kamerleden wezen op de mogelijke gevolgen van beleid voor (kwetsbare) burgers. "Hoe kunnen we voorkomen dat mensen in de verdrukking komen door hardvochtig beleid van een overheid?", vroeg Kamerlid Julian Bushoff (PvdA) zich hardop af.

"Is de overheid een schild voor de burger of niet? Ik vind het heel belangrijk dat de regering en de overheid zich mild tonen tegenover mensen", zei Stieneke van der Graaf (ChristenUnie). De Kamer wil dat instanties en uitvoeringsorganisaties in de wet meer ruimte voor maatwerk krijgen. Ze moeten in het voordeel van de burger mogen beslissen als die onevenredig hard door het beleid geraakt wordt.

Op verschillende ministeries wordt gewerkt aan zo'n verandering in de wet. Zo erkende het ministerie van Sociale Zekerheid en Werkgelegenheid (SZW) in november dat de afgelopen jaren de balans in regelgeving is doorgeslagen naar handhaving en fraudebestrijding. De ministers kondigden meerdere maatregelen aan om meer rekening te houden met de individuele omstandigheden van burgers.

Ook VVD'er Ulysse Ellian uitte zijn zorgen over welk effect beleid kan hebben op burgers. Hij haalde een recente uitspraak van Arno Visser aan, die tien jaar lang de voorzitter van de Algemene Rekenkamer was. Dit instituut controleert of de uitgaven van overheid rechtmatig en doelmatig zijn.

Eind vorig jaar zei Visser tegen weekblad Elsevier dat je "helemaal geen beleid kan maken, je maakt alleen papier". Ellian: "Dat is uiteindelijk waar het om gaat. Dat niet meteen een procedure tegen een burger wordt gestart, dat niet meteen een gerechtelijke procedure misbruikt wordt, maar ook dat rechters niet te marginaal toetsen. Hier is werk aan de winkel."

De uitspraken van de VVD'er sloten aan bij de zorgen van SP-Kamerlid Renske Leijten. Ze wees op het feit dat de Staat "eindeloos de middelen, macht en tijd heeft om door te procederen" en dit ook in veel gevallen doet. Daardoor wordt besluitvorming volgens Leijten geparkeerd en zitten burgers langer in onzekerheid.

Ze kreeg bijval van VVD'er Ellian, die benadrukte dat het ook om de houding van de Staat tijdens zittingen gaat. Het komt bijvoorbeeld geregeld voor dat de landsadvocaat dossiers niet op tijd inlevert. "De burger mag niet dwars worden gezeten", zei hij. Minister Bruins Slot heeft toegezegd dat het kabinet voor de zomer met een reflectie op deze gang van zaken komt.

De minister benadrukte daarnaast dat er vorig jaar al veel stappen zijn gezet die rechtsstaat beter moeten maken. Tegelijkertijd erkende ze dat er nog een lange weg is te gaan. "De reparatie van de rechtsstaat kost tijd en inspanning van ons allemaal. We zijn nog niet waar we zouden moeten zijn", zei Bruins Slot.