Het kabinet wil eerst via innovatie, verplaatsing of een vrijwillige stopregeling genoeg stikstofvermindering voor elkaar krijgen.

Boeren die vlak bij beschermd natuurgebied zitten en te veel stikstof uitstoten, krijgen een eenmalige en tijdelijke regeling waarvan het kabinet hoopt dat die niet kan worden overtroffen. "Een betere regeling dan deze komt er niet", schrijft Van der Wal.

Het kabinet benadrukt dat onteigening pas op het allerlaatste moment van stal wordt gehaald. "Het is een laatste stap waarvan we niet denken dat die nodig is. Als die wel nodig is gaan we samen met de boeren daarnaar kijken. Maar zo ver zijn we nog helemaal niet", zei premier Mark Rutte tijdens zijn wekelijkse persconferentie.

Hoe hoog dat bedrag precies wordt, is nog niet helemaal duidelijk. Deze week circuleerde in de media dat het om 120 procent van de waarde van het bedrijf zou gaan. Van der Wal schrijft nu dat het om "ruim boven de 100 procent" gaat.

Het gaat om zo'n twee- tot drieduizend bedrijven, vaak boeren, die te veel stikstof uitstoten vlakbij beschermde natuurgebieden.

In januari volgend jaar wordt bekendgemaakt aan welke voorwaarden bedrijven moeten voldoen om er gebruik van te maken. De regeling wordt dan van april tot het einde van 2023 opengesteld. Als deze vrijwillige aanpak onvoldoende oplevert, wordt begin 2024 beginnen met de gedwongen uitkoop.

Met de opkoop kan de natuur herstellen, worden de PAS-melders gelegaliseerd en ontstaat er weer 'stikstofruimte' voor de bouw van wegen en woningen.

PAS-melders zijn de ongeveer 2.500 ondernemers die buiten hun schuld om met een ongeldige vergunning zitten. Zij maakten immers gebruik van een overheidsregeling die later door de rechter werd afgeschoten. Sommige provincies zeggen te moeten handhaven.

De bedrijven krijgen één jaar de tijd om een keuze te maken, schrijft Van der Wal in een vrijdag gestuurde Kamerbrief. Voor de langere termijn wordt gedacht aan een manier om stikstofuitstoot financieel te belasten. Zo moet duurzaam lonender worden. Dit plan werkt het kabinet de komende maanden verder uit.

Als bedrijven worden uitgekocht, wil het kabinet het recht hebben om als eerste de stikstofruimte op te kopen. Zo wil het kabinet de regie behouden en voorkomen dat bedrijven met elkaar gaan concurreren.

De maatregelen volgen op het rapport dat onafhankelijk stikstofbemiddelaar Johan Remkes begin oktober publiceerde. Remkes voerde gesprekken met (regionale) politici en belangenorganisaties.

In eerste instantie om de rust terug te brengen en het gebroken vertrouwen tussen het kabinet en sommige boerenorganisaties te herstellen. Maar ook om aanbevelingen te doen over welke stikstofmaatregelen er moeten worden genomen.

Remkes adviseerde om de meest vervuilende bedrijven die stikstof uitstoten vlak bij beschermde natuurgebieden (meestal veehouders) te laten veranderen, te verplaatsen of uit te kopen. Dat wordt aan het eind van de rit verplicht.

Het kabinet omarmt die denkrichting, het stond al min of meer zo opgeschreven in het coalitieakkoord, maar wijkt op sommige punten ook af van het advies.