Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) woensdag in zijn tweede rapport over de coronacrisis.

De Onderzoeksraad deed onderzoek naar de periode september 2020 tot juli 2021. Daarbij werd gekeken naar drie maatregelen: de mondkapjesplicht, de sluiting van scholen en de avondklok.

Begin dit jaar liet de OVV zijn licht schijnen over de eerste periode en de organisatie trok harde conclusies over de verpleeghuizen.

Het is de periode na de "relatief rustige zomer", schrijft de OVV. Daar zit volgens de Onderzoeksraad ook meteen de crux. Het kabinet reageerde te afwachtend toen de besmettingscijfers in augustus 2020 snel opliepen. Dat had te maken met het afkalvende draagvlak.

"Waar het draagvlak voor maatregelen in het eerste half jaar van de coronacrisis onder grote delen van de bevolking groot was, was dit in de tweede fase van de crisis niet meer vanzelfsprekend", schrijft de OVV.

Dat was terug te zien bij het advies om mondmaskers te dragen in openbare ruimtes. Dat kwam er pas eind september, na veel maatschappelijke en politieke druk.

Zo ontstond bij oplopende besmettingscijfers het volgende dilemma voor het kabinet: vroeg ingrijpen met veel maatschappelijke weerstand tot gevolg, of wachten waardoor later mogelijk hardere maatregelen nodig waren.

Het kabinet, vaak in de personen van premier Mark Rutte en toenmalig minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge, leunde in deze maanden veel op de eigen verantwoordelijkheid van burgers en bedrijven, schrijft de Onderzoeksraad.

Het was in deze periode, in september 2020, dat het kabinet met een dashboard en signaalwaarden de verspreiding van het virus in de gaten wilde houden.

Rutte en De Jonge geloofden ook dat een regionale aanpak meer zou helpen dan landelijke maatregelen.

Al die stappen moesten een lockdown, zoals in het voorjaar tijdens de eerste golf, voorkomen. De maatregelen tijdens die eerste coronamaanden waren heftig. Rutte typeerde ze destijds als "ongekend voor landen in vredestijd".

Het kabinet keek nauwelijks of de getroffen maatregelen, zoals de sluiting van scholen, de mondkapjesplicht en de avondklok, eigenlijk wel werkten. Sterker: dat is nog steeds niet duidelijk, schrijft de OVV. "Er is te weinig kennis opgebouwd", zegt OVV-raadslid Erica Bakkum in een toelichting tegen NU.nl.

Volgens haar is er te weinig kennis opgedaan in zowel de eerste golf in maart 2020 als de relatief rustige zomer daarna. "We zijn met weinig kennis de volgende golf ingegaan. Die ging zo hard, dat we door de realiteit worden ingehaald."

Daarom luidt een van de aanbevelingen van de OVV aan het kabinet ook dat in rustige tijden geëvalueerd moet worden. Als er dan weer een volgende golf aankomt - en daar lijkt het nu wel op - moet je gelijk beginnen met meten. Bakkum: "Pak nu de tijd. Gebruik de wetenschap, kijk naar effecten in het buitenland. Verzamel zoveel mogelijk kennis zodat je zo gefundeerd mogelijk een besluit kunt nemen. Eigenlijk moet je daar gisteren al mee zijn begonnen."

Het kabinet stuurde onlangs een langetermijnstrategie naar de Kamer over hoe een eventuele volgende coronagolf of epidemie moet worden aangepakt, maar dat vindt de OVV onvoldoende. "Het kabinet moet beter monitoren, evalueren en reflecteren", zegt Bakkum.

Daarbij moet heel duidelijk zijn wie welke rol heeft. Dat geldt voor de medische, maatschappelijke en economische adviezen. "Daarboven zit het kabinet dat besluiten moet en kan nemen." Het probleem met de rolvastheid werd ook in het eerste rapport benoemd. Wetenschappers werden soms te nadrukkelijk naar voren geschoven - of traden zelf naar buiten - met een politieke boodschap, vond de OVV.

De Onderzoeksraad constateert ook dat het vaccineren relatief laat op gang kwam, doordat Nederland zich in eerste instantie volledig richtte op het AstraZeneca-vaccin. Dat zou via de huisartsen verspreid worden, omdat ze daarvoor al het systeem hebben dat ze bij de jaarlijkse griepprik gebruiken. Maar uiteindelijk bleek het Pfizer-vaccin sneller klaar te zijn.

De Pfizer-prik moest bij temperaturen van -70 graden bewaard worden en daarvoor hebben de meeste huisartsen niet de faciliteiten. Daardoor moesten de GGD's in een maand tijd grootschalige priklocaties inrichten.

Nederland kon daardoor pas op 6 januari 2021 beginnen met vaccineren. De Nederlandse campagne begon weken later dan die in veel andere Europese landen. De Onderzoeksraad constateert dat Nederland de achterstand op vaccinatievlak uiteindelijk wel inliep.

Een andere maatregel waar de OVV op terugblikt is de avondklok. Deze werd op 20 januari 2021 aangekondigd.

Het Outbreak Management Team (OMT) schatte vooraf in dat de effecten van een avondklok erg onzeker waren. Maar bij het invoeren van de maatregel benoemde het kabinet dat nauwelijks.

In eerste instantie gold de avondklok drie weken, maar de maatregel werd vijf keer verlengd en eindigde na drie maanden.