Vijlbrief (D66) was nog niet beëdigd en het eerste probleem diende zich al aan.

In zijn laatste week als demissionair minister van Economische Zaken en Klimaat kondigde Stef Blok aan dat dit gasjaar (2021/2022) waarschijnlijk twee keer zoveel gas gewonnen moet worden uit het Groningenveld als eerst werd verwacht: geen 3,9 miljard kuub, maar 7,6 miljard kuub.

Een van de oorzaken is dat de stikstofinstallatie die gebouwd wordt in Zuidbroek later dan gepland open kan. Deze fabriek gaat gas uit het buitenland (hoogcalorisch) omzetten naar gas dat geschikt is voor Nederlandse huishoudens (laagcalorisch). Hiervoor is stikstof nodig. Als dit wordt toegevoegd aan buitenlands gas krijgt het dezelfde samenstelling als het gas uit Groningen. De andere oorzaak is dat Duitsland tóch meer Gronings nodig blijkt te hebben.

Kamerleden waren niet te spreken over het besluit en het nieuws zorgde voor veel woede in de Groningse gemeenteraad. Aan Vijlbrief nu de taak om dit uit te leggen en te verdedigen.

In 2018 besloot het kabinet dat de gaskraan versneld zou dicht gaan. In 2022 zou er voor het laatst reguliere gaswinning plaatsvinden in het Groningenveld, daarna zou het alleen nog enkele jaren dienstdoen als reservemiddel tot de gaskraan helemaal dichtgedraaid wordt.

Destijds werd ingeschat dat de winning voor het huidige jaar zou neerkomen op 11,2 miljard kuub, maar de afgelopen jaren ging de afbouw sneller dan gedacht. In september werd de 3,9 miljard kuub vastgesteld.

Ondanks de mogelijke verhoging tot 7,6 miljard kuub ligt de afbouw volgens Blok gewoon op schema en kan de gaskraan nog steeds halverwege dit jaar dicht. Mits er geen onverwacht strenge winter meer komt.

Toch kwam de tegenvaller hard aan in Groningen. Het afgelopen jaar stagneerde de dalende trend in het aantal aardbevingen. Op 4 oktober vonden er maar liefst drie aardbevingen plaats. Allemaal veroorzaakt door gaswinning.

De Groninger Bodem Beweging vindt dat het ministerie speelt met "de veiligheid van Groningers" en zich niet aan hun belofte houdt. Zaterdagavond liepen duizenden mensen mee in de fakkeltocht. Het was niet het eerste grote protest in Groningen tegen het gasbeleid. In 2018 gingen ook al duizenden mensen de straat op.

Het herstellen van het vertrouwen was de belangrijkste aanbeveling die de Nationale ombudsman in 2017 deed in de richting van de overheid, maar dit is de afgelopen jaren nog niet gelukt. In november vorig jaar verscheen het vervolg rapport van de Ombudsman met de harde conclusie dat "het fundament van vertrouwen steeds verder scheurt".

Niet alleen de afbouw van de gaswinning, ook de verantwoordelijkheid voor de schadeafhandeling en versterking ligt tegenwoordig bij het Rijk. De Nationaal Coördinator Groningen (NCG) en het Instituut Mijnbouwschade voeren dit uit. De NAM, die eerder de verantwoordelijkheid droeg, betaalt nu alleen nog de rekening.

De overheid heeft de laatste jaren verschillende regelingen opgesteld en veranderd. Hierdoor krijgen bewoners het gevoel dat "de spelregels tijdens het spel worden gewijzigd", aldus de Ombudsman. Verder is het voor Groningers vaak onduidelijk waar ze wat moeten regelen. Deze "bestuurlijke spaghetti" blijft ook steeds toenemen.

Leendert Klaassen, tot voor kort de Onafhankelijke Raadsman Gaswinning, waar Groningers terecht konden met klachten, constateerde daarnaast dat de ongelijkheid in het aardbevingsgebied toeneemt. De kaders veranderen continu en de bewoner staat te vaak niet centraal, stelt hij in zijn rapport dat in december verscheen.

Mensen dienen vooral klachten in over de lange afhandelingsduur van schadeclaims. Ook gaan veel klachten over afgewezen claims. Door aangepaste beoordelingskaders worden gelijksoortige schades die eerder nog werden toegekend, nu opeens afgewezen. Dit leidt tot veel onbegrip.

Maar ook op het gebied van de versterkingsoperatie groeit volgens Klaassen de ongelijkheid. "De ene buurman krijgt een nieuwe woning van de NCG, terwijl de ander alleen een beperkte subsidie krijgt. Dan is het niet vreemd dat mensen zich afgescheept voelen", stelt de Raadsman.

De versterkingsoperatie loopt ook niet voorspoedig. Eind november was nog maar 10 procent van de huizen versterkt. De ombudsman vindt dat het tempo moet worden opgevoerd. Of Vijlbrief hiervoor kan zorgen is de vraag. In het hele land kampt men met personeelstekorten en staat de woningbouw onder druk.

Over het algemeen stelt de Ombudsman dat de staat iets heeft goed te maken in het gaswinningsgebied". Maar Vijlbrief staat niet alleen vanwege het gasbesluit nu al op achterstand.

Ook het debacle met de subsidieregeling van afgelopen week heeft zijn eerste week niet makkelijker gemaakt. Duizenden Groningers visten achter het net, omdat er te weinig geld in de pot zat voor alle huishoudens. Hoewel er alsnog meer geld is vrijgemaakt voor inwoners die hun huis willen verbeteren, zorgde ook dit traag genomen besluit voor onvrede en onbegrip bij de Groningers.

Er wacht de nieuwe staatssecretaris voor mijnbouw een zware taak, want het geschade vertrouwen herstel je niet zomaar. Hij zal deze week tijdens zijn bezoek "vooral in rust het gesprek met bewoners en bestuurders aan gaan", aldus een woordvoerder.