"De overheid heeft niet aan de hoge verwachtingen voldaan", zei Rutte op de persconferentie op 15 januari 2021, waar hij de val van zijn kabinet bekendmaakte.

"De rechtsstaat moet burgers beschermen en dat is hier op een vreselijke manier misgegaan."

We zijn nu een jaar verder. Wat is er van de beloftes van Rutte terechtgekomen? We zetten ze hieronder voor je op een rijtje.

Tijdens het onderzoek naar de misstanden bij de kinderopvangtoeslag bleek dat de informatievoorziening vanuit de Rijksoverheid onvoldoende was. De Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) stelde vast dat de Tweede Kamer "bij herhaling is geconfronteerd met ontijdige, onvolledige en onjuiste informatie rond de kinderopvangtoeslag".

Na dit harde oordeel besluit het inmiddels demissionaire kabinet voortaan de agenda van de ministerraad en de besluitenlijst met onderliggende stukken openbaar te maken.

Dat gebeurde voor het eerst op 16 april vorig jaar. Het zijn overigens summiere overzichten, waaraan mondjesmaat stukken worden toegevoegd.

"Het is in ieder geval iets", zegt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans. Hij spreekt van "een kleine vooruitgang".

In het regeerakkoord kondigt het kabinet-Rutte IV aan dat het toeslagensysteem wordt afgeschaft, "zodat mensen niet meer verdwalen in de ingewikkelde regelingen of te maken krijgen met hoge terugvorderingen".

Medio 2024-2025 gaan alle werkende ouders ongeacht hun inkomen nog maar 5 procent van de kosten voor kinderopvang betalen. De kinderopvangtoeslag komt daarmee te vervallen. Andere toeslagen zoals de huurtoeslag en de zorgtoeslag blijven intact.

PvdA-woordvoerder Financiën Henk Nijboer is kritisch: "Wij hadden liever gezien dat de kinderopvang voor iedereen gratis was geworden, net als de scholen. Maar daarvoor is niet gekozen, waardoor het systeem gedeeltelijk blijft bestaan. Zo blijven mensen in de problemen komen. De belofte dat er een nieuw toeslagensysteem komt, is niet nagekomen. Daar gaan we een punt van maken."

Het nieuwe kabinet heeft grote ambities: het begrip "menselijke maat" komt drie keer voor in het nieuwe regeerakkoord. De overheid moet "transparant, begrijpelijk, bereikbaar en aanspreekbaar zijn".

Via zogenoemde burgerpanels moet meer geluisterd worden naar de burgers. Uitvoeringsorganisaties, zoals het UWV of de Belastingdienst, worden versterkt.

Nationale ombudsman Reinier van Zutphen ziet "voorzichtige initiatieven" als het gaat om het herstel van vertrouwen van burgers in de overheid. Initiatieven die "veelal in een oriënterende, opstartende fase" zijn.

De ombudsman houdt het kabinet "aan de dure plicht" echt naar burgers te luisteren en beloftes na te komen, "ervoor te zorgen dat het niet bij woorden blijft, maar leidt tot zichtbare veranderingen".

Half oktober kwam Van Zutphen met een vernietigend rapport waarin hij vaststelt dat de klachtenbehandeling en de hersteloperatie in "zwaar weer verkeren".

Ouders kunnen teams van de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) maar moeizaam bereiken, wettelijke termijnen worden overschreden en dossiers zijn vaak onvolledig. De ombudsman stelt vast dat de overheid dezelfde fouten maakt als waar het allemaal mee is begonnen: het systeem is veel te ingewikkeld, de operatie is complex en het verloopt traag.

Advocaten die de ouders bijstaan schrijven in dezelfde periode een brandbrief waarin ze melden tegen "talloze problemen en hindernissen" aan te lopen, stukken niet te ontvangen en geen idee te hebben hoe procedures verlopen.

Voormalig staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Financiën) komt zelf ook tot de conclusie dat het zo niet verder kan. Ze "herkent de door de ombudsman benoemde knelpunten".

De laatste maanden van 2021 werkt Van Huffelen aan een herijkingsplan. Met ouders, experts, advocaten, gemeenten en talloze anderen wordt overlegd, worden praatsessies gehouden en wordt naar oplossingen gezocht om de vastgelopen hersteloperatie vlot te trekken.

Het perspectief van de ouders komt centraal te staan. Er komt meer aandacht voor individueel emotioneel herstel en er moet eerder persoonlijk contact zijn. Verder komt er voor de ouders een vast aanspreekpunt en moet de communicatie duidelijk en begrijpelijk zijn. Belangrijk voornemen is dat ouders en vertegenwoordigers van de gemeente en de UHT tijdens fysieke ontmoetingen het gesprek met elkaar aangaan om zo het proces te versnellen.

Ouders die verschillend zijn moeten ook verschillend worden behandeld, aldus de staatssecretaris. De zwaarst getroffen ouders krijgen voorrang en daar wordt ook meer tijd voor genomen. Burgers die zich wel gemeld hebben maar helemaal geen slachtoffer zijn (zeventienduizend zaken kwamen niet door de eerste toets), moeten te horen krijgen dat ze geen recht hebben op een schadevergoeding.

In januari werken de UHT en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) "voorgestelde oplossingsrichtingen" nader uit en komen er uitvoeringstoetsen. In maart zal er definitief worden besloten over de aanpassingen van de hersteloperatie.

"We zijn op de goede weg", zegt Gjalt Jellesma, voorzitter van de Belangenvereniging van Ouders in de Kinderopvang (BOinK). Jellesma was de afgelopen maanden nauw betrokken bij de herijkingsoperatie. "Maar het gaat nog jaren duren. Het is goed dat er nu eindelijk oog is voor de emotionele kant van de zaak. Ouders zijn door een hardvochtige, wrede overheid lange tijd in de hoek gedrukt."

"Het is goed dat er met de Catshuisregeling in december 2020 30.000 euro beschikbaar kwam voor de slachtoffers, mensen die jarenlang van een paar tientjes in de week leefden. Maar het lost het probleem niet op. Mensen willen zich gehoord voelen. Er moet heling plaatsvinden en dat kost tijd."

Een jaar na de val van het kabinet zijn de beloftes van Rutte maar gedeeltelijk uitgekomen, maar voor de slachtoffers van de toeslagenaffaire zal het waarschijnlijk nog jaren duren voordat ze uit de problemen zijn.