Accountantskantoor PricewaterhouseCoopers (PwC) deed op verzoek van de Tweede Kamer onderzoek naar de verdwijning van het memo-Palmen.

Dat onderzoek verscheen begin oktober, dinsdagavond gaven de onderzoekers van PwC tekst en uitleg na vragen van Kamerleden, nadat zij al 76 vragen schriftelijk hadden beantwoord.

Toch blijft het een raadsel waarom het memo ogenschijnlijk zo lang onopgemerkt binnen de Belastingdienst bleef circuleren, waardoor het niet de ambtelijke en politieke top bereikte.

Sandra Palmen, destijds een hooggeplaatste juriste bij de Belastingdienst, schreef in 2017 een memo met forse kritiek op de werkwijze van de fiscus. Zij omschreef de behandeling van gedupeerde ouders als "laakbaar" en vond dat zij gecompenseerd moesten worden.

Dat was jaren voordat de omvang en schade van de toeslagenaffaire politiek en maatschappij breed bekend werden. Met andere woorden: als er toen was gehandeld, had veel leed voorkomen kunnen worden, is de overtuiging in de Kamer.

De Tweede Kamerleden zijn dinsdagavond wel iets wijzer geworden na de hoorzitting met de onderzoekers van PwC.

SP-Kamerlid Renske Leijten wilde "in verband met meineed" (liegen onder ede, red.) weten wie het hele rapport twee keer heeft kunnen inzien voordat het werd gepubliceerd.

Dat bleken meerdere hoge (oud-)ambtenaren van de Belastingdienst en het ministerie van Financiën, onder wie Jaap Uijlenbroek die tussen 2017 en 2020 de hoogste baas bij de Belastingdienst was.

Dit gebeurde onder het mom van hoor en wederhoor, benadrukte PwC-onderzoeker Sander Kranenburg. Lagere ambtenaren kregen niet het hele onderzoek ter inzage.

De zweem van meineed hangt boven dit onderzoek omdat PwC ook sprak met (oud-)ambtenaren die begin dit jaar onder ede zijn gehoord door de commissie die de toeslagenaffaire heeft onderzocht.

Uijlenbroek is een van hen en verklaarde destijds dat hij "op geen enkele manier" het memo eerder had gezien dan toen het in oktober 2020 in de publiciteit kwam.

Als uit het PwC-onderzoek iets anders zou blijken, dan is dat strafbaar. Uijlenbroek liet echter recent aan NU.nl weten bij zijn eerdere verklaring te blijven.

Het blijft opmerkelijk dat het memo-Palmen nooit de juiste personen bij de Belastingdienst en de politiek heeft bereikt. Er zijn wel aanwijzingen dat dit is gebeurd of in ieder geval had moeten gebeuren.

Dat was voor het eerst in maart 2017, toen het memo net door Palmen was geschreven. Het was toen al duidelijk dat het rommelde rond de kinderopvangtoeslag, omdat de Belastingdienst een belangrijke zaak verloor bij de Raad van State, de hoogste bestuursrechter, en er een zeer kritisch rapport van de Nationale ombudsman verscheen.

Maar nadat Palmen haar stuk had geschreven, werd het "relatief stil" rond het thema, zei Kranenburg. Totdat het in juni 2019 toch opeens weer opdook. "Daar is geen goede uitleg voor", aldus de PwC-onderzoeker.

Tot 15 oktober 2020 was het memo-Palmen naar in totaal 24 verschillende ambtenaren van Financiën gestuurd, bleek al uit het PwC-onderzoek.

"Ik kan maar niet begrijpen waarom er niets met die informatie is gedaan", zei een verbaasde Henk Nijboer (PvdA). Maar de onderzoekers konden het ongemak in het gesprek met de Kamer niet wegnemen.

In oktober 2020 kwam het memo-Palmen eindelijk naar boven toen het inmiddels onafhankelijke Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt er specifiek naar vroeg.

Het is nu aan demissionair staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Toeslagen). Het is de vraag of zij de vragen wel kan wegnemen wanneer zij binnenkort met de Kamer debatteert over het memo.

Een andere optie is dat de Kamer accepteert dat er simpelweg geen sluitende verklaring is, maar dat lijkt onwaarschijnlijk. "Dat laten we niet gebeuren", zei Nijboer desgevraagd na de hoorzitting.