NU.nl
De kritiek op de manier waarop Mark Rutte de afgelopen tien jaar leiding gaf aan zijn kabinetten klinkt steeds luider. Is het voor iemand die zo gewend is aan de macht überhaupt mogelijk om zijn manier van doen te veranderen? En hoe zou Rutte het vertrouwen van de Kamer kunnen terugwinnen?
Het bezitten van macht verandert mensen. Dat stelt professor Janka Stoker, hoogleraar leiderschap aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). "Het kan een positief effect hebben: je bent optimistischer en daadgerichter dan anderen en komt sneller in beweging als de situatie daar om vraagt. Maar het kan ook leiden tot negatieve effecten: je kan overmoedig worden en de illusie hebben dat je alles onder controle hebt, ook als dat niet het geval is."
Dit kan mede verklaren waarom Rutte er niet over peinst om op te stappen, ook al steunde vrijwel de hele Tweede Kamer een motie van afkeuring tegen hem en haalde een motie van wantrouwen bijna een meerderheid.
Stoker: "Hij heeft feitelijk gelijk als hij zegt dat de Kamer hem niet weggestuurd heeft. Hij is de lijsttrekker van de grootse partij en de kiezer heeft hem een mandaat gegeven. Maar er zijn ook genoeg redenen om te zeggen dat hij misschien beter de eer aan zichzelf had kunnen houden, zoals Sigrid Kaag suggereerde."
VVD bouwde hele campagne op rond leiderschap Rutte
Die eclatante overwinning bij de verkiezingen creëert een raar spanningsveld, stelt imagodeskundige Zabeth van Veen. "De VVD heeft de hele campagne opgebouwd rond het leiderschap van Mark Rutte", legt ze uit. "Dus een groot deel van de kiezers waardeert de manier waarop hij het land leidt. Het is raar om als winnaar opeens een heel ander mens te worden, dat zou ook ongeloofwaardig zijn."
De kracht van Rutte schuilt mede in het feit dat hij al tien jaar zichzelf lijkt te zijn. "Zelfs onder deze pittige omstandigheden blijft hij de optimistische teambuilder", merkt Van Veen. "Door die positieve energie komt Rutte met meer weg dan de meeste andere politici. Hij heeft natuurlijk zijn zwakke plekken, zoals zijn gebrek aan transparantie. Maar hij speelt geen rol: dit is wie hij is. Anders houdt iemand zo'n zware baan als deze ook niet tien jaar vol."
Van Veen denkt dat de meest voor de hand liggende potentiële coalitiepartners - Kaag en Wopke Hoekstra - erg opletten hoe het publiek oordeelt over het optreden van Rutte tijdens het debat van donderdag. "Als de bevolking Rutte blijft steunen, is het heel lastig om hem helemaal aan de kant te schuiven", denkt ze. "Maar het is niet handig als zich nu nog meer achterkamertjesincidenten aandienen. Hij kan echt geen enkele steek meer laten vallen."
'Verandering bewijs je met daden, niet met woorden'
Rutte beloofde de Kamer donderdag dat hij zijn bekritiseerde gedrag gaat veranderen. "Verandering moet je in daden bewijzen, niet in woorden", beklemtoont hoogleraar Stoker. "Een kabinet met een premier die niet wordt geleverd door de grootste partij is een reële optie. Zijn eventuele premierschap zal grotendeels van Sigrid Kaag en Wopke Hoekstra afhangen."
Voordat er überhaupt sprake kan zijn van een kabinet Rutte IV, moeten de partijen eerst gaan bespreken hoe de bestuursstijl die de afgelopen tien jaar de norm was, kan worden veranderd. "Er komen nog drie parlementaire enquêtes die allemaal gaan over de manier waarop Rutte met anderen de afgelopen tien jaar leiding gaf. Het gebrek aan transparantie is al vaker genoemd als probleem. Wat wil Rutte concreet gaan doen om die verandering te bewerkstelligen? Het heeft geen enkele zin om te gaan formeren als hiervoor geen concreet plan op tafel ligt."
In de VS mag president bewust maar twee termijnen blijven
Is het eigenlijk gezond om zo lang de macht in handen te hebben? Hoogleraar Stoker lacht. "Het is geen wetmatigheid dat macht corrumpeert. Maar het is wel heel belangrijk dat er tegenmacht is, dat je mensen om je heen verzamelt die je kunnen tegenspreken als dat nodig is, ook om te voorkomen dat je in de valkuilen van de macht stapt."
Er valt iets te zeggen voor bijvoorbeeld het Amerikaanse systeem: presidenten, hoe populair ook, mogen niet vaker dan twee termijnen in het Witte Huis zitten. "Kaag heeft iets soortgelijks voor het premierschap in Nederland gesuggereerd. Maar ook in dit geval zijn er weer uitzonderingen op de regel. Angela Merkel is al zeventien jaar bondskanselier en zij is altijd effectief gebleven."