VVD-leider Mark Rutte heeft tijdens zijn gesprek met de oud-verkenners Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) geopperd om CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt een ministerpost aan te bieden, mocht het CDA deelnemen aan een nieuw kabinet. Dat is te lezen in de gespreksverslagen die donderdag zijn vrijgegeven.

Eerder ontkende Rutte nog glashard dat hij Omtzigt heeft genoemd in zijn gesprek met de verkenners. Nu staat er in het VVD-verslag: "Je moet wat met Omtzigt: minister maken."

Dat zou betekenen dat Omtzigt, een gekozen volksvertegenwoordiger, de komende regeerperiode uit de Kamer zou verdwijnen en de regering niet meer kan controleren. Omtzigt heeft zelf nooit aangegeven zo'n stap te willen maken.

Toen Ollongren vorige week werd gefotografeerd met een onderhandelingsnotitie waarop 'Positie Omtzigt. Functie elders' was te lezen, zette dat direct kwaad bloed bij veel partijen. Vooral bij het CDA was men ontzet. Partijleider Wopke Hoekstra liet weten dat het vertrouwen is geschaad en noemde het inkijkje "bizar".

In de Kamer wilde men direct volledige openheid van zaken, want verkenners, fractievoorzitters of ambtenaren gaan niet over de positie van een gekozen volksvertegenwoordiger.

Ruttes eerdere ontkenning maakt het allemaal nog pijnlijker. "Wij (Rutte bedoelt hier D66-onderhandelaar Sigrid Kaag, red.) hebben het in ieder geval in onze gesprekken niet gehad over Pieter Omtzigt", zei hij voor de camera van Nieuwsuur.

Kaag heeft het inderdaad niet over Omtzigt gehad, blijkt uit haar verslag.

Rutte verzette zich tegen transparantie

Rutte opperde de afgelopen dagen meerdere keren om vooral geen openheid van zaken te geven. Zo zei hij dat een debat met Ollongren en Jorritsma überhaupt niet mogelijk is, omdat zij geen verkenners meer waren. "Dat gaat niet", zei hij in datzelfde Nieuwsuur-interview.

Woensdag deed Rutte een nieuwe poging om totale transparantie te voorkomen. Op voorspraak van PVV-leider Geert Wilders vroeg bijna de hele Kamer om alle achterliggende formatiestukken, dus ook de verslagen van de gesprekken met de zeventien fractieleiders, om zo te kunnen achterhalen wie Omtzigt een 'functie elders' wilde geven.

"Je loopt het risico dat wij de komende weken eindeloos bezig zijn om persoonlijke verhoudingen te repareren", was Ruttes argument om die verslagen niet te publiceren. De VVD'er bleek de enige in de Kamer met die opvatting.

Het debat zou aanvankelijk woensdag plaatsvinden, maar werd vanwege de zoektocht naar alle informatie verplaatst naar donderdag.

Rutte hoopte vurig op regeringsdeelname CDA

Rutte hoopt wel op regeringsdeelname van het CDA. "Er moet een kabinet komen dat ook oog heeft voor mensen die de overheid heel hard nodig hebben", staat er. Daarom hoopt de VVD-leider dat het CDA zich "herpakt", omdat regeren zonder de christendemocraten "erg ingewikkeld" wordt.

Rutte maakte zich kennelijk zorgen om het mandaat van Hoekstra. Ten tijde van het gesprek was nog niet bekend dat Hoekstra meer stemmen haalde dan Omtzigt, nummer twee op de CDA-lijst. "Wellicht is er meer tijd nodig", is dan ook te lezen over het voornemen om het CDA bij de onderhandelingen te betrekken. "Als Wopke meer stemmen heeft dan Omtzigt, gaat dat helpen."

Omtzigt, die al weken overwerkt thuiszit maar wel is geïnstalleerd als Kamerlid, reageerde woensdag verbaasd en geïrriteerd, omdat het tot dan toe nog steeds niet duidelijk was wie de zin over hem had opgeschreven.

Rutte wil liever met SP, GroenLinks en D66 'heel veel klimaat'

De verslagen bieden een uitzonderlijk inkijkje in het formatieproces. Zo is ook te lezen dat Rutte niet met PvdA én GroenLinks in een coalitie wil. "Allebei gaan we niet trekken", staat er over de linkse partijen. Ze zijn bovendien ook niet nodig voor een meerderheid als het CDA zich aansluit bij de VVD en D66.

Het VVD-verslag bevestigt ook het beeld dat Rutte een samenwerking met de SP wel ziet zitten. Dat zou een unicum zijn op landelijk niveau. Zijn eerste keuze na het CDA is JA21 en vervolgens de ChristenUnie. "Daarna eerder SP dan PvdA-GL, tenzij ze bereid zijn elkaar los te laten."

Voor de verkiezingen hebben GroenLinks en PvdA steeds gezegd alleen samen in een coalitie te stappen. Dat voornemen vervaagde enigszins tijdens de verkenning, maar beide partijleiders herhaalden die boodschap deze week om de twijfels weg te nemen.

Laten ze elkaar toch los, dan heeft Rutte een "lichte voorkeur voor PvdA", omdat GroenLinks en D66 samen wel voor "heel veel klimaat" staan.