De suggestie van de opgestapte verkenners Kajsa Ollongren (D66) en Annemarie Jorritsma (VVD) om het gekozen CDA-Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt een 'positie elders' te geven, wekte woede bij de christendemocraten en legt een bom onder de verdere onderhandelingen. Is het vertrouwen nog te herstellen?

Zelden verliep de verkenningsfase van de formatie zo chaotisch. De suggestie om de positie van Omtzigt, in zijn eentje goed voor bijna vijf Kamerzetels, ter discussie te stellen, zette kwaad bloed bij bijna alle partijen.

Woensdag of donderdag debatteert de Tweede Kamer met Ollongren en Jorritsma over het debacle.

Niet alleen de aanleiding zag er knullig uit, een ANP-fotograaf legde donderdag de opmerking op een A4'tje per toeval vast toen Ollongren naar huis snelde omdat zij positief was getest op corona. Ook de uitleg de dagen erna was pijnlijk.

Eerst zetten Ollongren en Jorritsma de onderhandelaars Mark Rutte (VVD) en Sigrid Kaag (D66) uit de wind. De notitie was "geen directe weergave" van de gesprekken met Rutte en Kaag, maar was bedoeld als "voorlopige input", schreven ze. Ook de andere lijsttrekkers hadden er niets mee te maken, bezwoeren ze.

De nieuwe verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) wezen vervolgens naar een verklaring buiten de politiek: de opmerking van hun voorgangers was onder meer gebaseerd op mediaberichten. Dat zorgde weer voor irritatie. "Wat een schandalig rookgordijn", foeterde PVV-leider Geert Wilders op Twitter.

Nog steeds geen antwoord op belangrijkste vraag

In een ultieme poging de kou uit de lucht te halen, erkenden Ollongren en Jorritsma dat de gelekte notitie hún fout was en niet die van de media, boden ze hun excuses aan en namen zij de volledige schuld op zich.

Waar alleen geen antwoord op kwam, was de vraag wie nou verantwoordelijk was voor dat gewraakte zinnetje: 'Positie Omtzigt, functie elders'.

Het zal de centrale vraag worden als Ollongren en Jorritsma zich "in alle deemoed" zullen verantwoorden in de Kamer.

Het is vervolgens afwachten of het CDA hier genoegen mee neemt. Ook nu Omtzigt heeft laten weten op termijn 'gewoon' weer voor zijn partij in de Kamer te gaat zitten.

Het vertrouwen heeft bij partijleider Wopke Hoekstra "een flinke knauw opgelopen", zei hij vorige week tegen het AD. Hoekstra dook zelf eveneens op in de notitie van Ollongren. Het ging over zijn 'onderhandelingsstijl' en over welke kabinetspost hij eventueel zou krijgen. Hoekstra: "Het is een zeperd van jewelste."

De oud-verkenners zullen met meer moeten komen dan wat zij in hun laatste brief schreven om het CDA en andere kritische partijen tevreden te stellen.

Duikt 'Rutte-doctrine' weer op tijdens debat?

Daarmee dient zich direct een ander vraagstuk aan: hoe transparant moet de formatie zijn? Als het aan Rutte had gelegen, was helemaal niemand zich komen verantwoorden voor de blunder. "Dat kan niet. Dat gaat niet", zei de VVD-leider vorige week donderdag voor de camera van Nieuwsuur.

Een dag later moest hij die opmerking alweer inslikken toen zijn partij uiteindelijk ook het debat met de opgestapte verkenners steunde.

Was dit weer een staaltje 'Rutte-doctrine'? Die term kwam bovendrijven tijdens de verhoren over de toeslagenaffaire, bedoeld om de weinig transparante bestuurdersstijl van de premier te typeren.

Rutte vindt dat ambtenaren onbekommerd met hun politieke bazen moeten kunnen communiceren, zonder de angst dat die gesprekken ooit openbaar worden.

Omtzigt liep als voorvechter in het toeslagendossier juist vaak tegen deze doctrine aan. In zijn spaarzame campagneoptredens maakte hij hier regelmatig een punt van. Het debat wordt zo bezien ook een clash tussen twee stijlen.

Een ding staat in ieder geval vast: de gewenste snelle formatie loopt sowieso vertraging op.