Het volledige kabinet-Rutte III treedt af vanwege het spijkerharde rapport Ongekend onrecht over de kinderopvangtoeslagenaffaire, melden de NOS en persbureau ANP vrijdagmiddag. De druk op het kabinet om het ontslag aan te bieden nam toe nadat duidelijk was geworden dat duizenden ouders door toedoen van de onrechtmatige fraudejacht in grote financiële en persoonlijke problemen kwamen. Om 14.15 uur geeft premier Mark Rutte een verklaring.

Nadat het ontslag door de koning is geaccepteerd, zal het kabinet demissionair doorregeren. Dat betekent in principe dat er geen ingrijpende besluiten zullen worden genomen.

Premier Rutte liet eerder deze week, speculerend op een kabinetsval, weten dat dit niet betekent dat de corona-aanpak daarmee stilvalt en dat het kabinet op dat dossier de besluiten zal nemen die het nodig acht. Dat zou na de Tweede Kamerverkiezingen op 17 maart sowieso al het geval zijn geweest.

Sinds de publicatie van Ongekend onrecht is het kabinet meerdere keren bijeengekomen om een reactie op het rapport te formuleren. Het kabinet nam een maand de tijd om met maatregelen te komen om te voorkomen dat een dergelijk schandaal nogmaals kan plaatsvinden en om de politieke vraag te beantwoorden of het kabinet nog verder kan.

Minister Wiebes van Economische Zaken treedt af

Minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat) zal per direct aftreden en neemt dus niet deel aan het demissionair kabinet.

Donderdag maakte Lodewijk Asscher na aanhoudende kritiek op zijn rol in de toeslagenaffaire bekend het lijsttrekkerschap van de PvdA op te geven. Voor Asscher, die in het vorige kabinet minister van Sociale Zaken was, betekent het een voorlopige exit uit de Haagse politiek.

Premier Rutte, die volgens de commissie medeverantwoordelijk voor de toeslagenaffaire is, gaat door als lijsttrekker van de VVD. Ook CDA-minister Wopke Hoekstra (Financiën) staat over twee maanden op het stembiljet.

Duizenden ouders werden onterecht bestempeld als fraudeur

De Belastingdienst heeft jarenlang duizenden ouders die kinderopvangtoeslag kregen onterecht als fraudeur aangemerkt.

Dat was het gevolg van een wet die was bedoeld om fraude met toeslagen hard aan te pakken en die ook nog eens - zoals nu blijkt - veel te hardvochtig werd toegepast. Zodra ontvangers van toeslagen maar een kleine fout maakten, moesten ze alle verkregen toeslag terugbetalen: een alles-of-nietsbenadering.

Dat gebeurde bijvoorbeeld al als de eigen bijdrage van de kinderopvangtoeslag niet volledig was betaald. Of dat nu wel of niet opzettelijk gebeurde, maakte niet uit. Dat betekende in de praktijk dat ouders die 10 euro te weinig hadden betaald een rekening van 10.000 euro kregen.

Omdat de Belastingdienst ervan uitging dat dit opzettelijk gebeurde, was een betalingsregeling niet mogelijk. De fiscus maakte daarbij gebruik van vergaande invorderingsmogelijkheden, zoals beslaglegging op auto's of gedwongen woningverkoop.

Grondbeginselen van de rechtsstaat geschonden

De harde interpretatie van de wet werd jarenlang goedgekeurd door uitspraken van de Raad van State, de hoogste bestuursrechter in dit soort zaken. In oktober 2019, toen de foute behandeling van de fiscus al goed zichtbaar was, kwam de Raad van State hier plotseling op terug.

Ongekend onrecht is gebaseerd op documenten en verhoren onder ede met (oud-)bewindslieden en (oud-)topambtenaren, zoals Rutte, Lodewijk Asscher en Eric Wiebes. Uit de gesprekken komt het beeld naar voren dat er niet specifiek een dader of schuldige overheidsinstelling is aan te wijzen.

De commissie concludeert dat de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden. Gedupeerde ouders zijn volgens de commissie niet alleen benadeeld door de Belastingdienst, maar ook door de wetgever en de rechtspraak.

Stelling