Premier Mark Rutte had het donderdag over "een heel heftig rapport, ook voor de ouders en voor het hele systeem". "Je ziet inderdaad dat de rechtsstaat burgers niet heeft beschermd, maar juist grote schade heeft toegebracht", aldus de premier.

Volgens staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Toeslagen) laat het onderzoek zien "dat het meer dan verschrikkelijk is wat er met de ouders is gebeurd". "Levens zijn geruïneerd en het vertrouwen in de politiek is geschaad."

Het donderdag gepubliceerde rapport Ongekend Onrecht laat zien dat het kabinet, de Tweede Kamer, de Belastingdienst én de rechtspraak de belangen van burgers hebben verkwanseld. Duizenden ouders die kinderopvangtoeslag hadden aangevraagd, werden door de fiscus onterecht als fraudeurs bestempeld of werden keihard aangepakt als er een kleine fout werd gemaakt.

Er werden grote sommen geld teruggevorderd, waardoor gezinnen in grote financiële problemen kwamen. De levens van gezinnen werden totaal ontwricht.

De commissieleden leggen feilloos bloot dat signalen - die waren er genoeg - niet zijn opgepikt door de politiek.

De bevindingen volgen twee dagen na een tumultueus debat dat Van Huffelen met de Tweede Kamer had over de compensatie voor de gedupeerden. Dat proces verloopt moeizaam en liep al vertraging op, tot grote frustratie van Kamerleden.

"In dit tempo moet de staatssecretaris ouder dan honderd jaar worden om alle gezinnen te compenseren", zei CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Er gaan stemmen op om minder fijnmazig te kijken, zodat ouders sneller gecompenseerd worden.

De Belastingdienst heeft een team van zo'n vijfhonderd mensen opgetuigd dat zich bezighoudt met de terugbetaling. Er moet per geval worden bekeken op hoeveel compensatie iemand recht heeft. "Het is ingewikkeld en complex", zei Van Huffelen donderdag meerdere keren. "Gewoon iedereen uitbetalen klinkt heel makkelijk, maar de schade is ongelooflijk verschillend."

Aan alle gedupeerden hetzelfde bedrag overmaken, zou volgens de bewindsvrouw dan ook "heel veel mensen heel veel onrecht aandoen".

Het kabinet heeft ervoor gekozen om mensen in acute problemen en schrijnende situaties te helpen, zodat zij voor de Kerst hun geld ontvangen - dat zijn er voor dit jaar 430.

Daarna is de verwachting dat in het eerste kwartaal van volgend jaar 1.500 mensen worden geholpen en in het tweede kwartaal 3.500. Mogelijk komen ruim twintigduizend gedupeerden voor compensatie in aanmerking. Het kabinet heeft in totaal ongeveer een half miljard euro uitgetrokken voor de compensatieoperatie.

De compensatie moet wat Omtzigt betreft nu prioriteit hebben, voordat het kabinet zich buigt over de eigen politieke consequenties. "Morgen (vrijdag, red.) dient het kabinet eerst en vooral te praten over hoe de ouders snel en volledig recht gedaan kan worden", laat hij via Twitter weten.

Daar wordt Kamerbreed zo over gedacht. "De overheid heeft de levens van mensen kapotgemaakt. Duizenden mensen moeten nu zo snel mogelijk worden gecompenseerd", laat GroenLinks-leider Jesse Klaver weten.

VVD'er Helma Lodders: "Dit leed kunnen we niet meer terugdraaien. We kunnen het wel verzachten. De compensatie moet nu voortvarend gebeuren."

In de Kamer waren het Omtzigt en SP'er Renske Leijten die de kar steeds trokken in het dossier. Leijten, een van de acht Kamerleden die lid waren van de ondervragingscommissie, wil het liefst dat er een nog zwaarder parlementair instrument wordt gebruikt om de toeslagenaffaire te onderzoeken: de parlementaire enquête. Daarmee worden ook conclusies getrokken; dat is nu niet het geval.

Sowieso is het laatste woord hier nog niet over gezegd. "Het lek is nog steeds niet boven", zei Leijten tegen Trouw.