Hans Borstlap, oud-lid van de Raad van State en topambtenaar in de jaren tachtig en negentig, slaat alarm over de huidige arbeidsmarkt. "Als de economische groei omslaat, dan hebben we het niet op orde", zegt Borstlap in gesprek met NU.nl.

Onder zijn leiding werkte een groep met vooral hoogleraren economie en arbeidsrecht - de commissie-Borstlap - anderhalf jaar aan het rapport dat donderdag aan minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken wordt gepresenteerd.

Een half jaar geleden gooide Borstlap in een tussenadvies al een steen in de vijver. Hij waarschuwde dat zelfstandigen en mensen met een flexibel contract hard worden geraakt als we te maken krijgen met een economische crisis. "En die komt een keer", zei hij destijds.

Dat klinkt misschien gek in een periode met een lage werkloosheid en waarin veel mensen aan het werk zijn, maar de economische meewind verbloemt volgens Borstlap de gevaren. "Pas bij laag water worden de wrakken zichtbaar."

Er ligt nu een reeks adviezen die het tij moeten keren.

Om te beginnen moet het aantal flexcontracten drastisch dalen, vindt Borstlap. "Ons aandeel flexwerkers op de arbeidsmarkt is veel hoger dan dat in andere Europese landen. Dat is niet goed voor ons verdienvermogen."

Dat komt doordat deze groep over het algemeen niet in zichzelf investeert, en dat doet de werkgever ook niet. Bovendien worden de kosten van de risico's, zoals geen verzekeringen en geen pensioenopbouw, op de maatschappij afgewenteld.

Borstlap: "Het biertje bij de strandtent in Scheveningen is eigenlijk te goedkoop. Want wij betalen met zijn allen de lasten als die werknemer ziek wordt en niet meer kan werken. Normaal zitten die kosten in een product inbegrepen."

Dat betekent niet dat iedere vorm van flexibiliteit overboord moet. Een bepaalde mate van wendbaarheid is juist nodig, vindt ook de commissie, alleen dan binnen een bestaand arbeidscontract.

Borstlap geeft een voorbeeld: een ondernemer heeft 10 procent minder winst vanwege de Brexit, waarschijnlijk zal die ondernemer 10 procent van zijn personeel ontslaan, waarbij de zelfstandigen en flexwerkers als eerste aan de beurt zullen zijn.

Die 'externe flexibiliteit', zoals Borstlap het noemt, moet verdwijnen in ruil voor 'interne wendbaarheid'. De ondernemer uit het voorbeeld moet de mogelijkheid krijgen om zijn personeel 10 procent minder werk en dus ook 10 procent minder loon aan te bieden.

Geen fijne boodschap in een tijd dat middeninkomens al nauwelijks rondkomen, beseft Borstlap. "Maar het alternatief is dat mensen werkloos raken."

Medewerkers van Deliveroo staken in Parijs. (Foto: Pro Shots)

Naast het terugdringen van flexwerk hoort een soepeler ontslagrecht, vindt de commissie-Borstlap. Werkgevers zijn dan minder angstig om iemand in vaste dienst te nemen.

Aan ontslag vanwege bedrijfseconomische redenen via uitkeringsinstantie UWV wil de commissie niet tornen. Maar bij ontslag op persoonlijke gronden valt nog veel te winnen, vindt Borstlap.

Een rechter zal nu in een ontslagzaak met een dun dossier tegen de werkgever zeggen dat hij de werknemer in dienst moet houden. De ontslaggronden moeten namelijk flink onderbouwd zijn ter bescherming van die werknemer. De commissie adviseert daar een einde aan te maken, want de verhoudingen zijn in dit soort gevallen vaak verstoord. "Een werkgever moet van iemand af kunnen komen", zegt Borstlap.

Hij waakt ervoor dat een werkgever zich straks vrij voelt om iemand zomaar te ontslaan. Als de zaak slecht is onderbouwd, wordt de werkgever gestraft met een hoge ontslagvergoeding die de rechter kan opleggen. Borstlap: "Die straf, namelijk geld, moet een preventieve werking hebben om mensen gemakkelijk te ontslaan."

De reden dat er zo veel gebruik wordt gemaakt van flexibele contracten en zelfstandigen, is simpelweg omdat het goedkoper is. "Als een docent met een inkomen van 50.000 euro bruto vrijdagmiddag ontslag neemt en maandagochtend als zzp'er weer terugkomt, verdient hij 15.000 euro netto meer", geeft Borstlap een voorbeeld.

Zodoende moeten belastingvoordelen als de zelfstandigenaftrek en de mkb-winstvrijstelling op termijn helemaal verdwijnen. Een nieuwe financiële prikkel moet zo vorm worden gegeven dat direct duidelijk is wie zzp'er is en wie werknemer. Want dat was een van de belangrijke vragen die de commissie wilde beantwoorden.

"Wanneer zie je nou wanneer iemand zzp'er is of een werknemer? Het antwoord is als die zzp'er gaat investeren. Dát is het echte verschil. Want in het geval van een werknemer doet de werkgever dat", legt Borstlap uit.

Er moet wat hem betreft een belastingvoordeel komen op investeringen van zzp'ers. "Dus geen voordeel voor de ondernemer, maar voor het ondernemerschap."

Borstlap denkt daarom dat maaltijdbezorgers, horecapersoneel en schoonmakers, die werken via een app, hun langste tijd als zelfstandigen wel hebben gehad.

In het advies van de commissie blijven er uiteindelijk drie type werknemers over: zelfstandigen, werknemers met een vast contract voor (on)bepaalde tijd en uitzendkrachten.

De OESO, een club van rijke industrielanden, waarschuwde Borstlap desgevraagd een half jaar geleden al dat Nederland een point of no return nadert als er nu niet wordt ingegrepen. Daarom moet het komende kabinet zeker aan de slag, misschien al eerder.

In Den Haag wordt al gewerkt aan de verkiezingsprogramma's voor de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021. Borstlap wil de politiek vooral munitie geven voor de verdere stappen. "Wanneer je als skiër op de berg staat en je weet in welk dal je wilt uitkomen, dan moet je nu al je ski's in de goede richting zetten. Anders kom je in het verkeerde dal uit."