Daarmee zijn deze Algemene Politieke Beschouwingen afgelopen. 

• Er komt vooralsnog geen extra geld voor onderwijs, de politie en loonsverhoging.
• De winstbelasting voor multinationals wordt niet nog verder verlaagd.
• Het debat verliep beide dagen rustig, vooral vergeleken met vorig jaar.
• De debatten werden overschaduwd door de liquidatie van advocaat Derk Wiersum.

Bedankt voor het lezen en nog een fijne nacht!

Arib dankt tot slot de medewerkers en alle anderen die de debatten mogelijk hebben gemaakt.  

De moties zijn nu in stemming.

Rutte staat weer in de Kamer en gaat in rap tempo door de ingediende moties heen.

Het debat is weer even geschorst zodat Rutte de ingediende moties kan bestuderen. Hij zal ze zo dadelijk behandelen en er een oordeel over geven. Het is uiteindelijk aan de Kamer of een motie wordt aangenomen of niet. Er wordt vanavond nog over alle moties gestemd.

Segers (ChristenUnie) giet zijn eerder aangekondigde plan om de gemeentefinanciering anders te regelen in een motie. Nu beweegt de rijksbijdrage aan gemeenten, via het gemeentefonds, mee met de inkomsten en uitgaven van de centrale overheid.

Met andere woorden: als de rijksuitgaven stijgen, stijgt de bijdrage aan het gemeentefonds. Als de rijksuitgaven dalen, daalt de bijdrage aan het gemeentefonds.

Dat zorgt voor veel onzekerheid bij de lagere overheden. Dat moet anders, vindt een meerderheid van de Kamer.

Asscher (PvdA) wil meer geld voor het onderwijs voor hogere lonen. In totaal wil de sociaaldemocraat dat er structureel 560 miljoen euro bijkomt. Daarmee kan het salarisverschil tussen het basisonderwijs en voortgezet onderwijs gelijk worden getrokken. De motie wordt ondertekend door de SP en GroenLinks.

Jetten van D66 vraagt om 10 miljoen euro voor extra ondersteuning van Tweede Kamerleden. Die motie wordt door bijna de gehele Kamer ondertekend.

Kamerleden moeten vaak opboksen tegen ministeries met veel meer slagkracht. Dat schaadt de taak die de parlementariërs hebben om de macht te controleren.

SP-leider Marijnissen hamert ook in haar tweede termijn op loonsverhoging. Ze dient een motie in waarin staat dat de salarissen met 5 procent moeten stijgen. Niet toevallig ook de looneis van vakcentrale FNV. De oproep wordt gesteund door PvdA, GroenLinks, 50PLUS, Baudet en Thieme.

Dat is niet genoeg voor een meerderheid. Bovendien is het heersende idee niet dat de overheid de loonsverhoging dicteert, dat doet de markt.

Klaver hekelt het feit dat er pas extra geld naar het onderwijs gaat als er een cao wordt afgesloten, zoals Rutte eerder vandaag zei. Momenteel komen de sociale partners er niet met elkaar uit. "De publieke sector heeft een probleem met Den Haag", aldus Klaver.

De GroenLinks-leider houdt ook een pleidooi niet te tornen aan de beschermde natuurgebieden in het kader van de stikstofuitspraak.

Verder wil Klaver een debat op hoofdlijnen over het investeringsfonds.

Wilders dient een motie van wantrouwen in, omdat Rutte zich niet uitspreekt over zijn strafproces. De PVV-leider hintte daar eerder in het debat al op.

Over de motie zal later op de avond worden gestemd, maar die zal geen meerderheid krijgen.

Het debat is weer hervat. Wilders is begonnen aan zijn tweede termijn. Partijen geven dan een beschouwing van het debat en dienen eventueel moties in. Soms zijn nog niet alle vragen beantwoord, ook daarvoor dient de tweede termijn.

Daarmee heeft Rutte de vragen vanuit de Kamer beantwoord en is het tijd voor de dinerpauze tot 19.45 uur. Daarna kunnen de partijen in de tweede termijn moties indienen.

Rutte gaat nog in op het begrip 'scorebordpolitiek' en het politieke midden in het algemeen. Klaver vindt dat het binnen de politiek te vaak om scoren gaat in plaats van om de inhoud.  

Rutte houdt een uitgebreid betoog over het Nederlandse politieke landschap en hoe dat volgens hem werkt. Hij neemt het Klimaatakkoord als voorbeeld. Hij vertelt hoe lastig dat was rond de jaarwisseling, maar dat het met een breed maatschappelijk speelveld toch is gelukt het eens te worden. "Hadden we dat beter kunnen doen? Misschien wel, maar dat is achteraf." 

Hij reflecteert ook op hoe we in Nederland omgaan met hiërarchie. "Op straat is het: 'Hey Mark.'" Dat is totaal anders vergeleken met Frankrijk waar de president sinds Lodewijk XIV veel formeler is, aldus de premier.

Het versplinterde politieke landschap hoort daar volgens Rutte ook bij. "Sommige mensen willen een kiesdrempel. Mijn partij is er zelfs voor. Nou ik dus niet! Het toppunt van democratie is als hier 150 partijen zitten."

Rutte zegt tot slot Nederland vanuit "een ideeënstrijd" beter te willen maken.

Het wordt een beetje ingewikkeld, want Wilders wil een hoofdelijk stemmen om Rutte te vragen naar zijn opvatting over het strafproces. Een Kamerlid mag zo'n ordervoorstel in principe altijd doen. 

Klaver (GroenLinks) vindt alleen dat dit geen ordervoorstel is en wil verder met het debat. Kamervoorzitter Arib moet even schorsen om te overleggen wat er moet gebeuren.

Wilders gaat er uiteindelijk mee akkoord om zijn vraag in een motie vast te leggen en dus komt er geen hoofdelijke stemming.

Wilders vraagt naar Ruttes opvatting wat betreft zijn eigen strafzaak, maar de premier wil daar verre van blijven vanwege de scheiding der machten. Zelfs als een meerderheid van de Tweede Kamer hem zou vragen zich uit te spreken, dan wil de premier dat nog steeds niet doen. Na de uitspraak van de rechter wil Rutte erover debatteren, net zoals al eerder door de coalitie en DENK werd voorgesteld.

Voor Wilders is een oordeel van het kabinet belangrijk, omdat uit documenten zou blijken dat het ministerie van Justitie en Veiligheid zich inhoudelijk zou hebben bemoeid met de vervolging van de PVV-leider. Ook dat zou een schending van de scheiding der machten zijn.

Premier Rutte komt tegemoet aan de eis van onder anderen PvdA-leider Asscher om meer geld uit te trekken voor de lerarensalarissen. Maar, zo zegt hij, dan moet er wel eerst een akkoord over een nieuwe cao worden bereikt.

De Algemene Onderwijsbond (AOb) en de PO-Raad zijn sinds juni niet meer met elkaar in gesprek. De werkgevers boden een loonsverhoging van 4 procent, maar dat was voor de werknemersvereniging onvoldoende. Intussen ligt er 285 miljoen euro op de plank. Het geld komt pas beschikbaar als de partijen weer om tafel gaan. 

Als er een cao wordt afgesloten, dan is het kabinet bereid eenmalig een extra bedrag uit te trekken om de salarissen te verhogen en het het lerarentekort terug te dringen.

Rutte is weer aan het woord. Het lerarentekort komt aan bod. "We willen niet dat kinderen naar huis worden gestuurd omdat er geen leraar is." De premier noemt het een "topprioriteit" van dit kabinet. Het is volgens Rutte niet alleen een kwestie van geld, er moet ook worden geprobeerd om parttimers fulltime te laten werken.  

Er is wel extra geld beschikbaar gesteld door dit kabinet. Voor volgend jaar is dat 330 miljoen euro om de werkdruk te verlichten. Dat bedrag loopt volgend jaar op naar 450 miljoen euro structureel. Voor de verhoging van de lerarensalarissen op de basisscholen komt er ieder jaar 280 miljoen euro bij.

Er is even een korte pauze. Het debat wordt straks weer hervat.

Wilders en Baudet willen dat Syriërs die naar Nederland zijn gevlucht weer terugkeren naar hun land. Het is immers veilig, meent de PVV'er. Er komen volgens Wilders dan ook direct woningen beschikbaar waar nu statushouders in wonen. Maar Rutte vindt het niet aan de politiek om te bepalen of een land veilig is of niet.

De verhuurdersheffing is een zogenoemde crisismaatregel, bedoeld om de staatskas te spekken. Verhuurders met meer dan vijftig huurwoningen betalen een heffing over de WOZ-waarde. Jaarlijks levert de maatregel 1,7 miljard euro op. 

Woningcorporaties die bouwen in gebieden waar de woningnood hoog is, krijgen de komende tien jaar jaarlijks een korting van 100 miljoen euro op die heffing, zodat er weer financiële ruimte ontstaat om te bouwen.

Rutte is niet van plan de verhuurdersheffing helemaal te schrappen.

Er wordt 2 miljard euro extra geïnvesteerd in de woningmarkt. Er gaat 1 miljard in een fonds waar gemeenten gebruik van kunnen maken en de verhuurdersheffing voor woningcorporaties wordt in stappen verlaagd met 1 miljard euro, zodat er meer ruimte komt om nieuwe huizen te bouwen. "Het is een veelkoppig monster en we proberen alle koppen eraf te slaan", zegt Rutte daarover. 

Marijnissen (SP) en Asscher (PvdA) vinden het te weinig. "Dit beperkt jonge mensen bij het vinden van een betaalbare woning", zegt Asscher. 

Rutte zegt in dit soort situaties regelmatig dat hij "keuzes moet maken uit schaarste". Dat doet hij nu ook. 

De woningmarkt: het kabinet onderzoekt of de overdrachtsbelasting voor starters omlaag kan en voor beleggers omhoog. De krapte op de woningmarkt wordt namelijk verergerd door investeerders die starters op de woningmarkt wegdrukken.

Het wordt een uitdaging om de Belastingdienst, die kraakt onder oude ICT-systemen, dit door te laten voeren. Aan het einde van dit jaar is het onderzoek afgerond, zegt Rutte.

Thieme (Partij voor de Dieren) en het lid Van Kooten-Arissen hebben nu al kritiek op de speciale commissie die zich buigt over de stikstofuitspraak.

"Straks komt er zo'n joviale VVD-oplossing", zegt Van Kooten-Arissen. De commissie staat namelijk onder leiding van de voormalige VVD-minister Remkes.

Rutte begint te lachen, hij ziet die kwalificatie duidelijk niet als een belediging. Hij besluit dat de oplossing in ieder geval juridisch houdbaar moet zijn.

Hoe zat het ook alweer met die stikstofuitspraak?

Afgelopen mei oordeelde de Raad van State dat de manier van stikstofreductie, het Programma Aanpak Stikstof (PAS), bij het afgeven van vergunningen in strijd is met Europese regels, omdat het schadelijk is voor beschermd natuurgebied.

Dit betekent dat achttienduizend infrastructuur-, woningbouw-, landbouw- en klimaatprojecten opnieuw moeten worden bekeken en worden beoordeeld. Tot die tijd ligt alles stil. Het kabinet kwam met een eerste oplossing om een deel van de projecten weer op gang te krijgen. Later deze maand komt een speciale commissie met een advies.

Over de stikstofuitspraak: GroenLinks-leider Klaver maakt zich zorgen dat er natuurgebieden worden geschrapt zodat de overheid meer ruimte krijgt om te bouwen. 

"Daar zijn geen plannen voor", verzekert Rutte. Bovendien kun je niet zomaar aangewezen beschermde natuurgebieden terugdraaien. Er zijn volgens hem geen taboes bij het zoeken naar oplossingen.

Jetten pleit vooral voor het bouwen van "de broodnodige woningen". Want ook die projecten liggen stil vanwege de stikstofuitspraak.

Woensdag pleitte ChristenUnie-leider Segers voor een parlementair onderzoek naar de uitvoeringsdiensten van de overheid. Er zijn namelijk nogal wat problemen bij het UWV, het CBR en de Belastingdienst. 

Rutte erkent dat er veel fout gaat en dat die diensten cruciaal zijn. De premier wil alleen niet meteen naar schuldigen gaan zoeken.

Van der Staaij (SGP) maakt zich zoals gebruikelijk zorgen over het verschil in belastingdruk tussen eenverdieners en tweeverdieners. De Staatkundig Gereformeerde Partij vindt het oneerlijk dat een huishouden met één kostwinner, traditioneel de achterban van de partij, zwaarder wordt belast dan gezinnen waar beide ouders werken. Rutte doet geen toezegging. "Dat fundamentele verschil kan ik niet wegnemen."

De lunchpauze is voorbij. Rutte doet zijn das nog even recht. 

Premier Rutte wil zich niet scharen achter het standpunt van D66'er Jetten die oproept om de verlaging van de winstbelasting in te zetten als drukmiddel om ervoor te zorgen dat het grote bedrijfsleven de salarissen omhooggooit.

Het kabinet verlaagt de winstbelasting voor het grote bedrijfsleven, maar doet dat minder hard en bovendien een jaar later dan gepland. De oproep van Jetten lijkt in lijn met het dreigement dat Rutte eerder als VVD-leider op een congres had gedaan. Daar dreigde hij ook de verlaging van de winstbelasting terug te draaien als de lonen niet omhoog zouden gaan.

Gek genoeg herhaalt premier Rutte de woorden van VVD-leider Rutte donderdag niet. "We moeten voorzichtig zijn, omdat de lasten voor bedrijven al toenemen ten gunste van de mensen", aldus Rutte. "Balans is cruciaal." 

Jetten noemt de uitspraken van Rutte "teleurstellend".  

CDA'er Pieter Heerma zou graag zien dat de Volksbank, het moederbedrijf van het genationaliseerde SNS, een maatschappelijke bank wordt in plaats van een bank die zich vooral bekommerd om winst. 

Er is nog geen definitief besluit over de Volksbank genomen. Rutte zegt wel dat Nederland al een dergelijke bank kent, namelijk de Rabobank. Dat is een coöperatieve bank, waarbij de leden de eigenaar zijn in plaats van de aandeelhouders.

DENK-leider Tunahan Kuzu wil van Rutte weten wat het met het vertrouwen in de samenleving doet als het kabinet mooie groeicijfers laat zien en aankondigt miljarden te pompen in een investeringsfonds, terwijl de lonen achterblijven. Kuzu verwijst naar onderzoek waaruit blijkt dat 70 procent van de Nederlanders het economisch herstel niet in de portemonnee heeft gevoeld.

Rutte snapt dat mensen denken: eerst zien, dan geloven. Hij erkende eerder al dat het het kabinet niet gelukt is om ervoor te zorgen dat mensen voelen dat het weer beter gaat. Hij doet geen beloftes dat het volgend jaar wel beter gaat, maar is positief dat het pakket van lastenverlichtingen van 3,4 miljard vanaf 2020 te voelen is.

Marijnissen (SP) wil weten hoe het kabinet van plan is de lonen te laten stijgen. De SP-leider ziet dat Rutte de bal bij het bedrijfsleven legt, maar volgens Marijnissen kan het kabinet wel degelijk helpen, bijvoorbeeld door de salarissen in de publieke sector te verhogen en het minimumloon te verhogen.

Rutte vindt de loonontwikkelingen op dit moment "fatsoenlijk". Hij ziet dat de lonen bij de overheid zijn gestegen en niet achterlopen bij de lonen in het bedrijfsleven.

Het Centraal Planbureau (CPB) raamt dat de loonstijging bij bedrijven dit en volgend jaar uitkomt 2,5 procent. Voor dit jaar is dat lager dan de inflatie (2,6 procent), in 2020 stijgen de prijzen met 1,3 procent, aldus het planbureau.

Asscher en Klaver maken zich zorgen over de koopkracht van mensen met lage inkomens, vaak ook uitkeringsgerechtigden. Deze groep krijgt er gemiddeld minder geld bij dan de middengroep, dat vinden de oppositieleiders oneerlijk.

Dat is deels kabinetsbeleid, erkent Rutte. Vooral werkenden moeten erop vooruitgaan. Bovendien is nivelleren van dit kabinet geen doel op zich.

Wilders wil niet dat er een fonds komt, maar dat het geld van de begrotingsoverschotten worden gebruikt voor een betere koopkracht voor de mensen. De koopkracht voor 2017 en 2018 bleek achteraf namelijk fors tegen te vallen.

Rutte benadrukt dat er voor komend jaar ruim 3 miljard euro wordt geïnvesteerd in koopkracht door lagere belastingen en hogere kortingen. 

NU.nl heeft en handige tool waarmee je kunt zien wat de kabinetsplannen voor 2020 voor jou betekenen:

Check hier wat Prinsjesdag doet met jouw koopkracht