De kinderopvangtoeslag van ruim driehonderd ouders is door de Belastingdienst onterecht stopgezet en moest worden terugbetaald. Mogelijk gaat het om nog veel meer gedupeerde ouders. Waar draait de zaak precies om? En kan staatssecretaris Menno Snel van Financiën de situatie nog redden?

Na de Bulgarenfraude in 2013 wist de politiek het zeker: er moet strenger worden gecontroleerd op fraude met toeslagen. Er werden daarom speciale teams opgericht bij de Belastingdienst.

Bij Financiën wordt dan al gesproken over het spanningsveld "tussen dienstverlening enerzijds en fraudebestrijding anderzijds". Die balans is doorgeslagen, blijkt enkele jaren later, want de strengere aanpak leidt nu tot onschuldige slachtoffers.

Dat begint in 2014 bij het Eindhovense gastouderbureau Dadim. De kinderopvangtoeslag van 302 ouders die hun kinderen tussen 2012 en 2014 naar bij Dadim aangesloten gastouders brachten, wordt stopgezet.

Er kwamen zaken naar boven "die zouden kunnen duiden op georganiseerd misbruik", schrijft Snel aan de Tweede Kamer. Een deel van de kinderen was niet aanwezig en de administratie was niet op orde. Naar aanleiding van het fraudeonderzoek dat de fiscus uitvoerde waren er veel vragen, maar niet voldoende om een fraudeonderzoek te starten.

'Ik heb veel huilende en boze moeders aan m'n bureau gehad'

Het gaat in sommige gevallen om tienduizenden euro's die moeten worden terugbetaald. Ouders worden gedwongen hun kinderen van de opvang te halen, waardoor studies en voltijdsbanen strandden. De financiële gevolgen zijn voor veel gezinnen rampzalig.

Sommige ouders gaan in beroep tegen het besluit van de Belastingdienst. De fiscus krijgt in sommige gevallen gelijk van de rechter, maar de communicatie richting de ouders is van meet af aan slecht. Er wordt gevraagd om stukken aan te leveren die aantonen dat de kinderopvangtoeslag terecht is ontvangen, maar ouders die hier gehoor aan geven raken verstrikt in een ambtelijke molen.

Dat leidt logischerwijs tot frustratie. "Ik heb hier veel huilende en boze moeders aan m'n bureau gehad, over wat hen overkwam", zegt Ahmet Gökçe van Dadim tegen RTL Nieuws. Samen met Trouw kwam de tv-zender met veel onthullingen rond de toeslagenkwestie.

Gwendolyne Santos is zo'n ouder die haar toeslag kwijtraakte omdat ze werd verdacht van fraude. Na een jarenlange juridische strijd met de fiscus kreeg ze vrijdag eindelijk gelijk van de rechter. Tegen RTL Nieuws zegt ze: "Het waren heel stressvolle jaren, waar ik nu dan eindelijk vanaf ben. Maar niemand kan je die tijd teruggegeven."

Snel: 'Belastingdienst last van tunnelvisie'

In het algemeen zegt Snel, met gevoel voor understatement, over de gang van zaken: "In het proces sinds 2014 is het nodige fout gegaan." Er is op het departement sprake van "tunnelvisie". Er wordt, in de woorden van Snel, "te veel gewerkt vanuit fraudebestrijding en te weinig vanuit dienstverlening". De bewindsman wil de Toeslagenwet, die hier wordt toegepast, daarom op termijn aanpassen.

In de laatste week voor het reces erkent Snel dat de Belastingdienst "onrechtmatig" heeft gehandeld. "Die (de Belastingdienst, red.) heeft zich in ieder geval niet aan de eigen wetten en regels gehouden."

Inmiddels is Snel bereid alle lopende rechtszaken over kinderopvangtoeslagfraude op te schorten en geeft hij toe dat het onvoorstelbaar is dat dit zonder een schadevergoeding eindigt.

Deze uitspraken komen overigens pas nadat de Raad van State en de nationale ombudsman de Belastingdienst op de vingers hadden getikt. Een definitief besluit over hoe om te gaan met de fraudezaken komt pas nadat een commissie onder leiding van Piet-Hein Donner, oud-vicevoorzitter van de Raad van State, zich hierover heeft gebogen.

Fiscus worstelt ook met schijn van etnisch profileren

Het is de vraag of dit ook genoeg is om de politieke schade te kunnen beperken. Met name Pieter Omtzigt (CDA) en Renske Leijten (SP) hebben zich in de zaak vastgebeten en zijn niet van plan zomaar los te laten.

Het helpt ook niet dat Snel op verzoek van Omtzigt en Leijten weigert rapporten en onderzoeken met de Kamerleden te delen, zodat zij beter inzicht krijgen in wat er precies speelt en waar het fout ging. Of dat ze bij de Belastingdienst volgens Trouw en RTL Nieuws al in 2015 wisten dat ze geen zaak tegen de gedupeerde ouders hadden, maar toch nog jarenlang bleven doorprocederen.

En dan is er nog de schijn van etnisch profileren. Tot nu toe werden namelijk vooral toeslagen van ouders met een migratieachtergrond stopgezet. Snel keurt deze manier van werken "ten strengste" af, maar of zijn dienst zich hier inderdaad schuldig aan heeft gemaakt, ligt aan de nog te verschijnen uitkomst van de Autoriteit Persoonsgegevens.

Belastingdienst kampt met hardnekkig cultuurprobleem

Snel moet met twee onderzoeken in de maak dus vooral afwachten. Er is al vaker flinke kritiek geuit op de Belastingdienst, bijvoorbeeld na de mislukte reorganisatie van enkele jaren terug. De dienst opereerde te veel op eigen houtje en er is te weinig tegenspraak in de top van het departement, concludeerden onderzoekers destijds.

Een recent onderzoek naar de cultuur bij de fiscus schetst een niet veel beter beeld.

"Op je collega's moet je niet te kritisch zijn", is een gedachte. En: "Zorg dat de bewindspersonen niet in de problemen komen", zijn ingeslepen gewoontes als we de jongste bevindingen mogen geloven.

Wat betreft dat laatste slagen Snels ambtenaren daar in ieder geval niet in.