Wiebes en Rutte beoordelen de moties. Donderdag stemt de Kamer erover. 

Daarmee is het debat afgelopen en sluiten wij dit liveblog. 

Een fijne nacht!

Het kabinet krijgt twintig minuten om de moties te bestuderen en van commentaar te voorzien.

Asscher vraagt in een motie nogmaals aandacht voor een CO2-heffing. Die optie moet nadrukkelijk op tafel liggen als het definitieve klimaatakkoord wordt samengesteld. Zijn oproep wordt medeondertekend door SP en GroenLinks.

PVV-leider Wilders dient een motie in dat het klimaatakkoord "door de shredder" gehaald moet worden omdat de invloed van Nederland zo goed als verwaarloosbaar is maar het klimaatakkoord de burgers wel veel geld kost.

Het is een door de PVV eerder gebruikte motie in een eerder klimaatdebat, die toen geen steun van een Kamermeerderheid kreeg.

Wiebes heeft de vragen uit de Kamer beantwoord. Klaver mag beginnen aan zijn tweede termijn. Die gaat over de Urgenda-zaak dat de CO2-uitstoot volgend jaar een kwart minder moet zijn dan in 1990. Rutte was daar in de ogen van de GroenLinks-leider te vaag over.

Daarom dient Klaver een motie in waarin staat dat het vonnis van de rechter "een resultaatverplichting is".

De Urgenda-zaak komt ter sprake. GroenLinks had in dit kader gevraagd om vier van de vijf kolencentrales te sluiten. "Ik voel niet de luxe iets niet te overwegen", zegt Wiebes. Maar, zegt hij erbij, het ligt niet voor de hand.

Wiebes breekt toch even een lans voor de opgave voor de industrie. Er moet door bedrijven 60 procent CO2 worden gereduceerd in 2030, tegenover de 49 procent gemiddeld.

Van alle klimaattafels, moet de industrie de meeste tonnen CO2 besparen (14,3). Voor de elektriciteit is dat 20,2, de mobiliteit 7,3, de gebouwde omgeving 3,4 en de landbouw 3,5 megaton.

"We staan open voor alle oplossingen", zegt Wiebes. Dus ook voor een CO2-heffing. "Niets is in beton gegoten."

Er wordt volgens Wiebes onderzocht of er per 2020 een andere verdeling van de energiebelasting tussen burgers en bedrijven kan komen. Het gaat om de zogenoemde Opslag Duurzame Energie (ODE), een belasting op gas en stroom via de energierekening.

Hoewel bedrijven veel meer energie verbruiken, betalen zij minder omdat het tarief steeds goedkoper wordt naarmate de hoeveelheid toeneemt. 

Wiebes begrijpt ook dat dit onevenredig is en wil naar een oplossing kijken, "zonder dat bedrijven direct wegrennen".

Dan zit het erop voor Rutte en kan minister Eric Wiebes (Klimaat) aan het beantwoorden van de vragen voor hem beginnen.

"Het doel zal gehaald worden", bezweert Wiebes als eerste. Dat betekent dat de benodigde tonnen CO2-reductie worden gehaald, het allemaal betaalbaar is voor de burgers en er geen sprake is van zogenoemde weglekeffecten naar het buitenland.

Wiebes: "Als we het niet halen, moeten we bijplussen."

Klaver vraagt nog naar de Urgenda-zaak, waarbij de rechter de overheid verplicht om in 2020 een kwart minder CO2 uit te stoten ten opzichte van 1990. Dat is een extra opgave voor dit kabinet. 

"De strekking van het vonnis is een resultaatverplichting", zegt Rutte enigszins cryptisch. Hij vervolgt: "Het doe is het doel te halen."

Klaver moet het hiermee doen, al snapt hij "helemaal niets" van het antwoord.

Lees ook: Planbureau: Staat haalt klimaatdoelen niet, uitstoot zelfs toegenomen

Rutte is, zoals altijd, optimistisch. "Behandelen we de industrie via de 'Asscher-route' of via de 'kabinetsroute'? Dan denk ik: weet je, we zouden er weleens uit kunnen komen."

"We lossen het in balans met elkaar op", aldus de premier. Hij wil uiteindelijk het klimaatprobleem niet doorschuiven naar de volgende generatie. "Het is wat dat betreft niet anders dan de staatsschuld."

In het beste geval kan de energietransitie "leuk" worden, zoals Asscher al zei, "maar kunnen we er ook nog geld aan verdienen."

Rutte gelooft in die boete-bonusregeling omdat hij zoals hij zelf zegt is geschrokken van "een platte boete". CO2 wordt al beprijsd via een Europese heffing.

Een nationale heffing zorgt volgens de premier "niet voor innovatie en zorgt voor weglekeffecten van CO2 naar het buitenland."

Rutte vreest dat bedrijven naar het buitenland vluchten als ondernemen in Nederland te duur wordt.

De ongeveer driehonderd meest vervuilende bedrijven, moeten een derde van de totale CO2-reductie voor hun rekening nemen.

In het conceptklimaatakkoord moeten die bedrijven plannen indienen om het doel te halen. Lukt dat niet of als ze niet meewerken, moeten ze een boete betalen. Halen ze dat wel, komen ze in aanmerking voor subsidie van de overheid. 

Naar schatting moet de industrie 9 tot 15 miljard euro investeren om het CO2-doel te halen. Daarvan is ongeveer 1 miljard euro niet rendabel, dat zijn de kosten.

Van die 1 miljard betalen de bedrijven 500 miljoen euro zelf, de andere 500 miljoen komt uit de belasting van de energierekening, de zogenoemde SDE-regeling.  

Die belasting wordt voor de ene helft betaald door bedrijven en voor de andere helft door huishoudens. Met andere woorden: burgers betalen 250 miljoen euro mee aan de subsidie voor bedrijven.

Het kabinet begint met het beantwoorden van de vragen die vanuit de Tweede Kamer zijn gesteld. Premier Mark Rutte trapt af.

De lasten moeten eerlijk worden verdeeld tussen burgers en bedrijven, zegt de premier. Wat dat betreft moet het kabinet ook naar een CO2-heffing voor bedrijven kijken, zoals onder anderen Asscher graag wil.

"Er zijn geen taboes en we gaan dat bekijken", zegt Rutte.

Dat brengt Jetten op het volgende punt. Volgens hem geeft Nederland tot 2050 1 biljoen euro uit aan fossiele brandstoffen.

Dat geld gaat volgens Jetten naar "foute regimes". "Dat kunnen we beter besteden aan verduurzaming", aldus Jetten.

Baudet trekt dat bedrag weer in twijfel.

FvD-leider Baudet gebruikt zijn inbreng om te melden dat de klimaatmaatregelen opgeteld 1 biljoen euro kosten. 

D66'er Jetten vraagt of Baudet dit bedrag door wil laten rekenen door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Daar is Baudet toe bereid. 

Overigens kosten de klimaatplannen in 2030 volgens het PBL 3 tot 4 miljard euro. Wat de kosten daarna zijn, is niet bekend.

Ook Asscher heeft een vraag op dit punt. "De klimaatchantage van Hans de Boer (voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW, red.) echoot hier na." 

De PvdA'er doelt op de uitspraken van De Boer dat er "klimaatwerklozen" zullen komen als de bedrijven meer worden aangeslagen voor de vervuiling. 

Buma wil best naar de CO2-heffing voor de industrie kijken, als Asscher dan ook belooft naar het boete-bonusvoorstel van de klimaattafels te kijken.

Ook Buma's partij zocht de media op in de klimaatdiscussie. Zo waarschuwen de twaalf provinciale lijsttrekkers van het CDA voor klimaatmaatregelen.

"Het debat is gekaapt door felle voor- en tegenstanders, door drammers en sceptici. Maar door mensen alleen bezorgd of boos te maken, komt een oplossing niet dichterbij", luidt de verklaring.

Klaver vreest dat het CDA onder het doel van 49 procent CO2-reductie wil uitkomen, want ook op dat punt zijn de Statenleden kritisch. 

Zij schrijven: "De realiteit is dat veel van de ons omringende landen niet verder komen dan 40 tot 45 procent. Dat maakt de Nederlandse ambitie riskant. Een Nederlandse 'kop' op de Europese doelen betekent dat wij voor veel geld de problemen van andere landen oplossen en de concurrentiepositie voor MKB'ers en grote bedrijven verslechtert."

Buma waarschuwde in de zomer al voor een "Fortuyn-revolte" als burgers de rekening van de energietransitie voorgeschoteld krijgen.

"Ik deed dat omdat mensen maar een warmtepomp moesten nemen om te verduurzamen", zegt de CDA'er daar nu in de Kamer over. 

Ook wijst hij op maatregelen die volgens hem niet werken, zoals in de autobranche. "In de auto-industrie zijn er miljardensubsidies met weinig klimaatwinst", zegt Buma. Zijn fractie rekende uit dat daarmee 1 ton CO2-reductie 1.700 euro kost. De prijs in EU-verband is rond de 25 euro.

CDA-leider Buma lost Asscher af, die verder geen interrupties kreeg. Buma wil weten welke landen hun steun in een CO2-reductie van 49 procent of hoger in 2030 hebben toegezegd. 

In het regeerakkoord staat de ambitie opgeschreven dat Nederland lobbyt voor een reductie van 55 procent.

Asscher begint zijn inbreng dat de energietransitie ook leuk kan zijn. "Dan is wel leiderschap nodig", zegt de PvdA-leider. Hij vindt dat er grote voornemens zijn bij de coalitie en het kabinet, maar in de praktijk is er vooral vergaderd.

Zijn belangrijkste punt is het bepleiten van een CO2-heffing. Asscher heeft de planbureaus gevraagd zo'n heffing door te rekenen zodat het ook in het klimaatakkoord kan komen. De klimaattafels hadden zo'n maatregel niet opgeschreven.

Segers noemt de energietransitie "een mammoettanker" die langzaam maar zeker een andere koers moet varen.

Voorts oppert hij het plan om een loket te openen waarbij burgers terechtkunnen met vragen over het verduurzamen van hun woning. "Uiteindelijk komt het aan op het perspectief voor de burger."

Het kabinet heeft de taak om "koersvast" te blijven zodat "we de schepping met een goed gevoel kunnen doorgeven".

Het debat wordt hervat en Segers (ChristenUnie) krijgt het woord. De fractieleider van de kleinste coalitiepartij wil het debat "nuchter voeren".

Waarom zet de partij zich in voor een rechtvaardig klimaatakkoord, vraagt Segers. Het antwoord geeft hij zelf: "We hebben deze aarde te leen gekregen."

Segers voelt zich gesteund door 97 procent van de klimaatwetenschappers, ondergebracht bij een internationaal panel binnen de Verenigde Naties (VN), die allemaal beweren dat de aarde opwarmt door het gedrag van de mensen.

Segers wil daarnaast ook af van energievoorziening als gas en olie vanuit Rusland, Saoedi-Arabië en Qatar.

Het debat wordt geschorst tot 20.00 uur. Daarna krijgen Segers, Asscher, Buma, Stoffer (SGP) en Baudet nog het woord, voordat het kabinet aan de beantwoording begint.

Partij voor de Dieren-Kamerlid Esther Ouwehand wil weten waarom Dijkhoff eigenlijk "een klimaatakkoord heeft besteld".

Het flauwe antwoord, volgens Dijkhoff, is dat hij dat ook niet heeft besteld. Terugkijkend had hij de zaken ook anders aangepakt, geeft hij nu toe.

Hij herhaalt nog maar eens dat hij nog steeds achter het doel van de CO2-reductie staat.

Dijkhoff hamert erop dat de politiek het laatste woord heeft en dat de ruim zeshonderd voorstellen van de klimaattafels niet allemaal letterlijk worden overgenomen. 

Feitelijk klopt dat ook, het was ook nooit de bedoeling dat er zonder inspraak van de politiek een akkoord gesloten zou worden. Maar het was vooral de toon van Dijkhoff die veel ophef veroorzaakte. 

"Neemt u die woorden terug?", wilde 50Plus-Kamerlid Martin van Rooijen daarom weten. "Anders steekt u alleen dingen in de fik en loopt u weg."

Maar Dijkhoff ontkent dat er überhaupt iets in de fik staat. "Ik hoef dus niets terug te nemen."

Marijnissen begint ook tegenover Dijkhoff over de in haar ogen "oneerlijke verdeling" van de energiebelasting. Huishoudens betalen in 2019 meer vanwege een hogere belasting op de energienota. 

Dijkhoff vindt het een goede maatregel, maar "dat pakt nu aan de vooravond van draagvlak wel ongelukkig uit", geeft hij toe.

Dijkhoff belooft te kijken naar de verdeling van de hogere energiebelasting tussen burgers en bedrijven.

Klaver vindt dat Dijkhoff bijdraagt aan "valse beelden", nadat de VVD'er dat Baudet zonet juist verweet. 

Dijkhoff zou bijvoorbeeld nooit instemmen met een beperking van vlees eten, zegt hij. Maar dat soort maatregelen staan volgens Klaver helemaal niet in het conceptakkoord.

Klaver zou graag willen dat Dijkhoff "zorgvuldig" is wanneer hij over maatregelen spreekt.

Asscher vindt het niet eerlijk dat Dijkhoff zijn uitlatingen in de media zo wegwuift. Het waren immers grote woorden, inclusief dreigement het kabinet te laten vallen. 

Asscher schetst een beeld dat Dijkhoff wel bij de onderhandelingen achter gesloten deuren aanwezig was, maar naar buiten toe afstand leek te nemen. 

De PvdA-leider komt uiteindelijk tot zijn vraag of de VVD "het taboe" op een CO2-heffing wil laten varen, maar Dijkhoff wil eerst kijken of het boetesysteem zoals dat nu is bedacht werkt.

Kuzu wil expliciet van Dijkhoff weten waar hij nou staat in het klimaatdebat. Het was immers de VVD'er die zich in een interview met De Telegraaf uiterst kritisch uitliet over de klimaatplannen.

Dijkhoff vindt dat hij al duidelijk heeft gemaakt dat hij het doel gewoon wil halen en wil zijn citaten uit het interview niet herhalen. "Ik doe niet mee aan deze spelletjes."

Lees ook: VVD wil klimaatakkoord niet uitvoeren, spanning in coalitie

Baudet wil van Dijkhoff weten wat de klimaatmaatregelen per huishouden mogen kosten, maar daar kan en wil Dijkhoff geen antwoord op geven. "Sommige dingen worden duurder, andere goedkoper."

De fractieleiders krijgen het met elkaar aan de stok in een onderling debatje. Volgens Baudet leiden de maatregelen tot enorme kosten, maar Dijkhoff vindt dat de de FvD'er met getallen sjoemelt.

Het is dan eindelijk de beurt aan Dijkhoff, die op verzoek van de oppositie het debat voert. "Het is een ongekende klus", zegt Dijkhoff over de energietransitie om het klimaatdoel van 49 procent minder CO2-uitstoot in 2030 ten opzichte van 1990 te halen.

Hij waakt voor "hysterie" en "de spookbeelden" die in het klimaatdebat de ronde doen. De klimaatmaatregelen moeten betaalbaar en haalbaar voor iedereen zijn, zegt Dijkhoff.

Dijkhoff wil van Marijnissen weten hoe hoog de heffing per ton CO2 precies moet worden. 

Marinissen spreekt van een "beperkte heffing". Dat houdt volgens haar in: 18 euro per ton in 2020, oplopend tot 43 euro in 2030, het jaar waarin het klimaatdoel moet worden gehaald. 

Overigens denkt De Nederlandsche Bank (DNB), de economisch toezichthouder, dat een CO2-heffing van 50 euro voor de industrie haalbaar is zonder dat de Nederlandse economie daaronder zal lijden. 

Lees ook: Wiebes gelooft in CO2-heffing voor industrie maar twijfelt over bedrag

De koopkrachtplaatjes komen voorbij. Marijnissen somt op dat de energiebelasting stijgt en dat de boodschappen door de btw-verhoging duurder worden. Mensen gaan er niet op vooruit, zoals door dit kabinet is beloofd, zegt de SP-leider. Tegelijkertijd gaat de belasting voor bedrijven omlaag. 

Volgens Segers vertelt Marijnissen hier niet het eerlijke verhaal, want de inkomstenbelasting daalt en een aantal kortingen stijgt. "De koopkracht neemt toe", aldus Segers. Het Centraal Planbureau (CPB) onderschrijft die bewering.

SP'er Marijnissen wil dat de energierekening wordt verlaagd voor huishoudens. Consumenten betalen sinds dit jaar juist meer voor hun energie vanwege een belastingverhoging. 

Lees ook: Dit is waarom je energierekening zo flink stijgt dit jaar

Wilders begint met zijn inbreng dat Nederland vooral een "VVD-probleem" heeft in plaats van een CO2-probleem. De kern van zijn betoog eindigt bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten op 20 maart. De PVV-leider hoopt dat het kabinet daar "naar huis wordt gestuurd".

Zo lijkt het debat ook te gaan om de politieke verhoudingen na de Provinciale Statenverkiezingen op 20 maart dit jaar. De Provinciale Staten kiezen op hun beurt de Eerste Kamerleden op 27 mei. 

De coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie heeft ook in de Eerste Kamer slechts één zetel meerderheid en raakt die naar alle waarschijnlijkheid na de verkiezingen kwijt. Dan is er steun van de oppositie nodig.

GroenLinks wil in dat geval dus alleen komen praten als het kabinet en de coalitie een CO2-heffing voor de industrie invoeren.

Ook CDA-leider Sybrand Buma heeft kritiek op de voorwaarde van GroenLinks om een CO2-heffing aan steun aan het kabinet te verbinden. 

"Ik ga alleen een gesprek aan zonder voorwaarden vooraf", zei Buma. Met andere woorden: hij wil best met GroenLinks in gesprek, maar dan moet de harde eis van een heffing van tafel. 

Klaver wil best een open gesprek voeren, maar is ervan overtuigd dat een CO2-heffing de enige manier is om de klimaatdoelen te halen.

VVD-fractieleider Klaas Dijkhoff meldt zich voor het eerst bij de interruptiemicrofoon. Hij vraag aan Klaver voor wie de CO2-heffing gaat gelden en of hij hiermee een bepaald bedrag wil ophalen.

Dijkhoff vreest, net als Baudet eerder in het debat, dat bedrijven in de financiële problemen komen door een extra heffing, maar dat wuift Klaver weg. "Shell maakte vorig jaar 22 miljard euro winst."

Lees ook: Winst Shell fors hoger door hogere olieprijzen

GroenLinks-leider Jesse Klaver is niet heel verrassend voorstander van een voortvarend klimaatbeleid. Hij wil daarom ook dat het kabinet haast maakt met de plannen.

De partij heeft daarom een CO2-heffing als voorwaarde gesteld om het kabinet te steunen als de coalitie na de Eerste Kamerverkiezingen geen meerderheid meer heeft. 

ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers noemt die eis "een obstructie" voor het proces en vindt het de verkeerde discussie als er voorwaarden worden gesteld.

Jetten kan zich ook vinden in een hogere vliegbelasting dan de ongeveer 7 euro die het kabinet per 2021 wil invoeren.

Het kabinet wil 200 miljoen euro met de taks ophalen. Er wordt gekeken naar een belasting van € 3,80 per passagier binnen Europa en € 22,- bij intercontinentale vluchten.