De nieuwe bijstandswet zorgt niet alleen voor een strenger regime. Dat stelt staatssecretaris Jetta Klijnsma (Sociale Zaken) in een interview met NU.nl.

"Het is echt de toon die de muziek maakt. Sommigen zeggen dat alles strenger wordt, maar dat zul je mij niet horen zeggen", aldus de staatssecretaris. 

"Het doel van het wetsvoorstel is dat mensen zo veel mogelijk actief blijven."

In de plannen van Klijnsma moeten bijstandsontvangers een tegenprestatie gaan leveren voor hun uitkering. Ook moeten gezinnen met meerdere uitkeringsgerechtigden het straks doen met minder bijstand.

Verder kan de uitkering worden ingetrokken als een uitkeringsgerechtigde niet genoeg zijn best doet bij het solliciteren en krijgen mensen in principe in de eerste vier weken na hun aanvraag geen uitkering meer.

Waarom zijn deze maatregelen nodig?

"Omdat de bijstand als vangnet overeind moet blijven. De beroepsbevolking draagt de kosten van het sociale stelsel en de druk op de solidariteit neemt toe." 

"Het is buiten behoorlijk heftig weer. Meer dan 400.000 mensen leven momenteel van een uitkering."

"Deze mensen zitten niet voor hun lol in de bijstand. Verreweg de meesten willen een gewone baan."

Als deze mensen gewoon willen werken, waarom zijn die extra prikkels dan nodig?

"Als je lang in de bijstand blijft zitten, wordt het steeds moeilijker om weer mee te gaan doen op reguliere arbeidsmarkt. Dan ben je het niet meer gewend om met collega's op te trekken en wordt het steeds moeilijker om te solliciteren."

Maar u benadrukt dat de meesten echt wel graag willen werken.

"Ja, maar ik zie ook dat er een deel is dat al lang in de bijstand zit en tegen wie je zou moeten zeggen: Kom op, onderneem nou eens iets."

Hoe groot is die groep?

"Hoe het precies nu is weet ik niet, maar het gaat in elk geval om een substantiële groep die al járen in de bijstand zit. Die groep moet je blijven activeren om hun kansen op een baan te vergroten." 

"De meeste mensen die nu in de bijstand zitten, zijn het slachtoffer van de crisis en staan juist te trappelen om weer aan de slag te gaan."

"Als sollicitanten zich bij mij melden kijk ik op hun cv niet alleen naar hun werkervaring, maar ook of ze vrijwilligerswerk hebben gedaan."

Het aantal mensen in de bijstand zal nog verder toenemen door de verkorting van de WW, de Participatiewet en de bijbehorende bezuinigingen en daar komt de verhoging van de AOW-leeftijd nog eens bij. Moet u niet eerst zorgen voor banen?

"Het is en-en. We hebben geld uitgetrokken voor sectorplannen en maken ook aparte plannen voor de 55-plussers en de jeugdwerkloosheid." 

"Bovendien hebben we met werkgevers afspraken gemaakt om 125.000 extra banen voor mensen met een arbeidsbeperking te creëren."

Is dat genoeg? Sommige economen verwachten dat het aantal bijstandsontvangers zal groeien tot 700.000.

"Waar wij eerlijk over zijn is dat de economie een grote rol speelt. Daarnaast doen gemeenten hun best om mensen die aan de kant staan te reïntegreren." 

U bezuinigt juist 1,7 miljard op het budget voor gemeenten om mensen aan het werk te krijgen.

"Dat klopt, maar door de hogere instroom geven we steeds meer uit aan alle groepen in de Participatiewet. Door deze bezuinigingen groeit het budget van 11 miljard naar 11,8 miljard. Als we niks zouden doen, groeit dit naar 13,5 miljard."

"We gaan elk jaar monitoren of ze met het beschikbare geld uit de voeten kunnen. Het gaat overigens niet alleen om geld, maar ook om beleidsvrijheid. Dat is essentieel."

Gemeenten en sociale diensten zeggen juist: u beperkt de beleidsvrijheid met deze nieuwe bijstandsregels.

"Ik ontlast ze juist met deze wet. Doordat we zorgen voor eenduidige, heldere regels, ook voor het sanctiebeleid."

"En hierbinnen is er altijd ruimte voor maatwerk. Als iemand in acute nood zit, wordt er gezorgd voor een voorschot in de eerste vier weken na de aanvraag." 

"Bovendien is er een hardheidsclausule, dus als iemand écht in de problemen zit, gaan de gemeenten die persoon niet dwingen tot een tegenprestatie."

Maar wat is dan de meerwaarde van de wet? Gemeenten kunnen die sancties nu ook al opleggen.

"Voor mensen en voor de gemeenten wordt het heel helder waar men aan gehouden wordt. Dat is heel belangrijk. Uit pilots bij gemeenten blijkt die aanpak te werken, het slaat aan."

Stel, ik verlies mijn baan bij NU.nl en kom na mijn WW in de bijstand. Wat moet ik dan voor tegenprestatie doen?

"Dat moet niet onverwijld en onmiddellijk. Eerst ga je enorm solliciteren. Als blijkt dat de journalistiek geen soelaas biedt, ga je proberen je om te scholen."

"Als je dat allemaal doet zal de gemeente je niet onder druk zetten. Maar als het lang duurt zal de gemeenten zeggen: grut, het perspectief in de journalistiek is onvoldoende."

"Het allerbelangrijkste is dat je ook in een uitkering actief blijft. Daarbij geef je zelf aan welke tegenprestatie je wilt verrichten. Misschien kan je dan stukken gaan schrijven voor een vrijwilligersorganisatie."

"Of als je een partner hebt die zorg nodig heeft, kan je aangeven dat je als mantelzorger aan het werk bent. Het zijn geen keurslijven."

Hoe voorkomt u dat werkgevers deze mensen gaan inzetten als gratis arbeidskrachten?

"Het zou idioot zijn als je een tegenprestatie doet waar een vacature is, want dan is het een reguliere baan. Dat is dus al een criterium. Daarnaast kan het ook niet zo zijn dat een tegenprestatiefunctie een jaar daarvoor nog een reguliere baan was."

Zijn dat genoeg spelregels voor de gemeenten?

"Dat moet groeien. Ik vind het vooral belangrijk dat de mensen zelf de invulling van hun tegenprestatie bepalen."

Toch, gemeenten zeggen: waarom zo dwingend? De vierwekeneis, de uitkeringsstop van drie maanden. We kunnen het al, dus laat ons het gewoon zelf regelen.

"Er zijn ook mensen tegen wie je moet zeggen: nou ja zeg, je zegt dat je al zo vaak hebt gesolliciteerd, maar je kan geen bedrijf noemen. Als je niet als de drommel gaat solliciteren, hangt er echt een sanctie boven je hoofd. Wie er een potje van maakt krijgt er mee te maken."

"Alleen, het wordt een repeterende langspeelplaat, gemeenten hebben bij het bepalen van de sanctie altijd de ruimte om rekening te houden met de omstandigheden en het individu."