De Nederlandse veiligheidsdiensten AIVD en MIVD moeten ruimere bevoegdheden krijgen om vooral op internet inlichtingen te kunnen verzamelen en cyberaanvallen tegen bijvoorbeeld websites van de overheid of DDos-aanvallen tegen banken te kunnen voorkomen.

Daarvoor pleit de commissie-Dessens maandag in een rapport (.pdf) dat is overhandigd aan ministers Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken) en Jeanine Hennis (Defensie).

De commissie werd vorig najaar aan het werk gezet door de Tweede Kamer, en kreeg als opdracht mee om de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten uit 2002 te evalueren.

De Nederlandse inlichtingendiensten mogen nu alleen ongericht en grootschalig telefoongesprekken en dataverkeer onderscheppen als dat via de ether gaat. Aftappen via kabelverbindingen mag alleen in individuele gevallen. Die bepaling stamt van voor de opkomst van internet. Verreweg het meeste verkeer loopt nu via kabelverbindingen.

Ongericht

Gezien het toegenomen internetverkeer via (glasvezel)kabel en de ''onstuitbare en vergaande technologische ontwikkelingen'', moeten de wet worden aangepast, aldus de commissie-Dessens.

Een activiteit waarvoor de commissie ruimere bevoegdheden bepleit, is het monitoren van complete netwerken, waarbij dataverkeer wordt doorzocht op kenmerken van malware. Deze ''ongerichte kabelgebonden interceptie van communicatie'' moet worden toegestaan, vindt de commissie.

Toestemming

De commissie vindt wel dat AIVD en MIVD voor elke keer dat zij grootschalig willen aftappen, toestemming moeten hebben van 'hun' minister. De algemene inlichtingendienst AIVD valt onder minister van Binnenlandse Zaken Ronald Plasterk (PvdA), de militaire inlichtingendienst MIVD onder minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert (VVD). 

Ook wordt de rol van de Commissie van toezicht op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (CTIVD) uitgebreid. Als die een bezwaar ziet, heeft ze het recht om de activiteit te laten staken.

Andere aanbevelingen van de commissie gaan over een betere en intensievere samenwerking tussen de AIVD (algemene inlichtingen) en de MIVD (militaire inlichtingen) en over en versterking van de controle door de Tweede Kamer.

Geheim

De commissie pleit ook voor zoveel mogelijk transparantie. Als geheimhouding niet langer noodzakelijk is voor de nationale veiligheid, moeten individuele burgers kennis kunnen nemen van gegevens die over hen zijn verwerkt.

Ook moeten media hun rol als publieke waakhond kunnen uitoefenen en moet historisch onderzoek mogelijk gemaakt worden, aldus de commissie.

Snowden

Het ongericht onderscheppen van data is omstreden sinds klokkenluider Edward Snowden heeft onthuld dat de Amerikaanse geheime dienst NSA dit wereldwijd op grote schaal doet. 

In het rapport van de commissie wordt hier kort naar verwezen. Omdat de bevoegdheden van Amerikaanse en Nederlandse inlichtingendiensten ver uit elkaar liggen, is het volgens het rapport moeilijk om de twee te vergelijken. Volgens de commissie is er echter "een goede balans gevonden tussen bevoegdheden en waarborgen".

Onlangs kwam uit dat de MIVD voor zeventien miljoen euro een systeem heeft besteld waarmee kabelverkeer kan worden afgetapt, bekend als Argo II. Een deel van de Tweede Kamer is daar verontwaardigd over, omdat het systeem volgens de huidige regels niet mag worden gebruikt. 

Onderzoek

SP-Kamerlid Ronald van Raak laat aan NU.nl weten dat eerst de onderste steen boven moet komen over de recente spionage-onthullingen rond de Amerikaanse afluisterdienst NSA en de samenwerking tussen de NSA en de Nederlandse inlichtingendiensten.

"Het is belangrijk dat de geheime diensten voldoende mogelijkheden hebben om terroristen op te sporen. Nu zien we echter dat de Amerikanen misbruik maken van deze gemeenschappelijke strijd om economische, wetenschappelijke en politieke spionage te plegen", aldus het Kamerlid. 

"Ook zien we dat onze geheime diensten nauw samenwerken met de NSA. De Tweede Kamer moet eerst onderzoeken wat de geheime diensten allemaal doen. Pas daarna kunnen we een afweging maken of het ongericht aftappen van kabels nodig en verantwoord is."

Houdbaar

De VVD stelt achter het rapport van de commissie te staan. "De commissie geeft goed aan waar de schoen wringt. We hebben een wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten die niet meer houdbaar is in deze tijd.", stelt Kamerlid Klaas Dijkhoff. Volgens hem is het onderscheid tussen verkeer door de lucht en door kabels niet meer relevant.

"De privacy moeten we goed organiseren. Ik voel niet voor een stofzuiger die al ons internetverkeer opslaat om het in te zien, maar de huidige beperkingen zijn achterhaald en moeten worden vervangen", zegt hij.

Praktijk

Zijn GroenLinks-collega Linda Voortman is er niet van overtuigd dat de wet moet worden verruimd. 

"Gezien de informatie die de afgelopen weken bekend is gemaakt over de werkwijzen van de inlichtingendiensten sluit ik niet uit dat de inlichtingendiensten hun praktijk moeten aanpassen aan de wet", aldus Voortman. 

Ze wil eerst een parlementair onderzoek naar de bevoegdheden en het handelen van de inlichtingendiensten, alsmede de manier waarop de Tweede Kamer hier controle op kan uitoefenen.

De Commissie van Toezicht Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten doet momenteel in opdracht van de Tweede Kamer een onderzoek naar dataverzameling door de AIVD en MIVD. In dat onderzoek wordt ook gekeken naar uitwisseling van gegevens met buitenlandse inlichtingendiensten.