Vijf miljoen huishoudens in Nederland ontvangen minimaal één toeslag, bijvoorbeeld huurtoeslag, zorgtoeslag of kinderopvangtoeslag.

"Dat is 70 procent", zegt Peter Kavelaars, directeur van het wetenschappelijk bureau bij Deloitte en hoogleraar fiscale economie aan de Erasmus Universiteit.

"Een extreem getal, het systeem is te royaal. Er gaat tien miljard in om. Maar linksom of rechtsom betalen we die natuurlijk zelf via belastingen."

"Als je de regelingen inperkt en aan een kleinere groep verstrekt, wordt het moeilijker om de controle te omzeilen. Nu is er veel te weinig capaciteit om oneigenlijk gebruik tegen te gaan, dan werk je dat vanzelf in de hand."

Universitair docent Albertjan Tollenaar van de Rijksuniversiteit Groningen schreef diverse publicaties over het gebruik van sociale voorzieningen. Ook hij erkent dat de regels eenvoudig te omzeilen zijn.

"De regels rondom voorzieningen zijn meer gericht op de verstrekking dan op de controle. Staatssecretaris Van Rijn wil nu 20 procent van de pgb-gebruikers controleren, maar dan is nog steeds 80 procent ongecontroleerd. En je kunt een pgb, als je een indicatie hebt, bij wijze van spreken per kerende post ontvangen."

"Bij de Wmo en de Awbz is het nog erger. Gemeenten zijn belast met de handhaving, maar vaak is daar anderhalve man en een paardenkop voor beschikbaar. Daar komt dus weinig van terecht."

Tollenaar vindt het lastig om te zeggen of de fraude die nu aan het licht is gekomen, slechts het topje van de ijsberg is. “Er zijn onderzoeken waaruit blijkt dat fraude met sociale zekerheid enorm meevalt. Maar dan heb je het over individuen. In georganiseerd verband is dat wellicht anders."

"Toch vind ik het vervelend dat de controle nu flink wordt opgeschroefd. Als je nagaat wat dat allemaal kost, ben ik bang dat het straks niet meer te betalen is. Dan knapt het hele systeem."

Toch zijn strakkere regels of strenge controle de enige oplossingen, zegt Kavelaars. "Het is maatschappelijk gezien een rare afweging als je geen geld over hebt voor controle. Dan sta je tot een bepaalde hoogte toe dat de zaak wordt getild."

"Bovendien verdienen controleurs hun eigen salaris meervoudig terug. De Belastingdienst neemt om die reden momenteel veel mensen aan. Daarnaast gaan sommige dingen wel erg simpel. De Bulgaren die met huurtoeslag fraudeerden, hoefden zich alleen maar in te schrijven bij de burgerlijke stand. Daardoor konden ze een DigiD aanvragen en was het leed eigenlijk al geschied."

"Dat is niet acceptabel. Wie weet hoe lang dit al speelt. Met Polen en Roemenen zal het wellicht niet anders zijn. En er zijn natuurlijk voorbeelden van Nederlanders die met kinderopvangtoeslag hebben gesjoemeld."

Volgens Tollenaar werken systemen goed op de tekentafel, maar lastig in de uitvoering. Voor de pgb heeft hij wel een oplossing.

"Afschaffen en alleen nog zorg in natura toestaan. Dat heeft altijd goed gewerkt. Met het ziekenfondsbrilletje was niets mis. Op die manier weet je zeker dat het geld terecht komt bij de mensen die er recht op hebben."