DEN HAAG - De democratische rechtsstaat in Nederland is de afgelopen decennia verzwakt als gevolg van het beleid om overheidsdiensten te verzelfstandigen of te privatiseren.

Dat betoogde oud-vicepresident Herman Tjeenk Willink van de Raad van State maandag voor een onderzoekscommissie van de Eerste Kamer.

Tjeenk Willink sprak over een verzwakte democratische rechtsstaat als gevolg van het op afstand plaatsen van politieke verantwoordelijkheden, het uitbesteden van taken aan de markt, het teruglopen van inhoudelijke kennis bij de rijksoverheid en de kleinere rol voor het maatschappelijk middenveld.

Ook beschouwt de overheid de burger steeds meer als klant, waardoor het algemeen belang op de achtergrond dreigt te raken, aldus Tjeenk Willink.

Niet opwekkend

''Het allerbelangrijkste is dat we de democratische rechtsstaat en de wezenlijke kenmerken ervan weer vooropstellen. Als je kijkt naar de afgelopen 25 jaar, dan is het beeld niet opwekkend in alle opzichten’’, zei Tjeenk Willink, die bij de Raad van State begin dit jaar zijn taken overdroeg aan oud-CDA-minister Piet Hein Donner.

''De kenmerken van de democratische rechtsstaat zijn verzwakt, de verantwoordelijkheden diffuus geworden. De overhead is op elk beleidsterrein gegroeid en burgers voelen zich vaak klemgezet. Dat kun je niet straffeloos zo voortzetten’’, waarschuwde Tjeenk Willink.

Hij zei dat hij niet principieel tegen marktwerking of privatisering is, maar ''wel tegen de premisse dat het automatisch beter is’’.

Publiek belang

Hem is in de loop der jaren opgevallen dat vaak het belangrijkste motief was dat een dienst goedkoper door de markt kon worden uitgevoerd. Maar dat bleek later niet altijd in het algemeen publiek belang. Er zijn volgens hem veel ''onbedoelde en onderschatte effecten’’ geweest van het beleid.

Het parlementair onderzoek van de Eerste Kamer is het eerste ooit in de geschiedenis van de Senaat. De Senatoren zullen zich de komende 2 weken concentreren op de verzelfstandiging van de Nederlandse Spoorwegen, van uitkeringsinstantie UWV en van de beheerder van het elektriciteitsnetwerk TenneT. Ook de privatisering van KPN wordt onder de loep genomen.