In verschillende kranten buigen columnisten, hoogleraren en politici zich over de vraag welke rol PVV-leider Geert Wilders heeft. In zijn manifest verwijst Breivik meerdere keren naar de PVV-leider.

Vrijwel alle commentatoren wijzen er ten eerste op dat Wilders niet medeplichtig is aan de 78 doden in Noorwegen, veelal gevolgd door een 'maar'. De Volkskrant schrijft dat niemand in de Tweede Kamer vindt dat Wilders medeverantwoordelijk is.

Zo schrijft D66-Kamerlid Boris van den Ham dat het een 'idiote reflex' is om een link te leggen tussen Wilders en het bloedbad. "Juist mensen die terecht kritisch zijn op de veralgemeniseringen van Wilders moeten het goede voorbeeld geven."

Onderzoeker naar radicalisme en extreem-rechts Hans Moors vindt volgens de krant dat Wilders wel 'een soort van verantwoordelijkheid' heeft. Wilders zou zich er te gemakkelijk van af maken door de dader weg te zetten als een gek.

"Deze man was niet gek, cognitief niet, en hij is hoog opgeleid. Wilders zou moeten beargumenteren wat er mis is met het gedachtengoed van mensen als Breivik. Aangeven waar voor hem de grens ligt." De krant wijst erop dat PVV-aanhangers op internetfora hun bewondering voor de aanslagen uiten.

Politicoloog Jean Tillie wijst erop dat de PVV ook radicalisatie kan voorkomen. "Ik heb horen zeggen: hadden ze in Noorwegen maar een partij als de PVV gehad, dan had Breivik een uitlaatklep gehad en was hij niet tot zijn daden overgegaan."

Wel vindt hij dat Wilders uitgebreider bij de daad zou mogen stilstaan. Wilders zou een beeld van goeden en kwaden scheppen. "De wereld is niet zo simpel als hij het voorstelt."

Historicus Jan Dirk Snel noemt de bijdragen van Wilders aan het debat 'gevaarlijk'. De consequenties worden door anderen getrokken, 'maar het verspreiden van een leugenachtig wereldbeeld is niet onschuldig', zegt hij in het Nederlands Dagblad.

'De bal ligt bij Wilders', kopt NRC Next op de voorpagina. Columnist Bas Heine citeert een speech die Wilders eerder dit jaar in Rome hield. Daarin werden de 'linkse multiculturalisten' verantwoordelijk gehouden voor de dreigende 'ondergang' van Europa.

"Het wordt tijd dat de politicus uitlegt hoe hij zijn strijd tegen de 'ondergang' van Europa precies vorm wil geven." De kwestie kan volgens Heijne niet worden afgedaan als de daad van een verdwaasde eenling.

De Pers stelt dat het te gemakkelijk is om de zaak af te doen met een korte tweet. "De reden: de overeenkomsten tussen het gedachtegoed van Breivik en dat van Wilders, zijn partij-ideoloog Martin Bosma en andere islamcritici in de wereld zijn simpelweg te groot."

De krant wijst erop dat Wilders in zijn proces stelde dat de 'multiculturalistische elites' een 'totale oorlog' tegen de bevolking voeren. "Wat verwacht hij dan van zijn volgelingen? Als er inderdaad een oorlog woedt, is dan niet de logische consequentie dat die naar het zwaard grijpen en terugvechten?''

''En waarom is zo'n aanslag tegen 'de multiculturalistische elites' dan opeens de actie van een gek?" De PVV-leider zou 'kristalhelder' moeten maken dat het om een geestelijke strijd gaat.