De Turkse geestelijke Fethullah Gülen speelde volgens Europese inlichtingendiensten waarschijnlijk geen rol in de couppoging in Turkije in juli. De Turkse regering ziet de in de VS wonende Gülen als het 'brein' van die couppoging.

President Recep Tayyip Erdogan had voorafgaand aan de staatsgreep al plannen om tegenstanders uit het leger te verbannen, schrijft The Times dinsdag op basis van een inlichtingenrapport van Intcen. Juist dat zou ervoor hebben gezorgd dat er een couppoging werd ondernomen.

Intcen is een Europees centrum dat inlichtingen van Europese lidstaten verzamelt en analyseert. Het rapport over Turkije werd op 24 augustus al intern gedeeld, maar is als geheim geclassificeerd.

"De beslissing om een staatsgreep te plegen was het gevolg van vrees voor komende zuiveringen", staat in het rapport te lezen. "Het is waarschijnlijk dat een groep officieren, bestaande uit Gülenisten, Kemalisten, tegenstanders van de regeringspartij AK en opportunisten achter de coup zat."

Erdogan zegt er zeker van te zijn dat Gülen achter de couppoging zat. De VS is gevraagd om uitlevering. Er zijn sinds de coup meer dan 37.000 mensen opgepakt. Nog eens 100.000 ambtenaren, rechters, openbaar aanklagers, politie-agenten en anderen zijn ontslagen of op non-actief gezet. 106 mediabedrijven moesten de deuren sluiten.

KIJK: Wie is Fethullah Gülen?
KIJK: Wie is Fethullah Gülen?

Zuiveringen

Aanhangers van Gülen hebben de afgelopen tientallen jaren ervoor gezorgd dat ze op hoge posities kwamen bij onder meer de politie en de rechterlijke macht. Op die manier konden ze invloed uitoefenen op de samenleving en president Erdogan in de gaten houden, aldus Intcen.

Erdogan begon in 2014 met het zuiveren van het politieapparaat en overheidsinstanties. Gülenisten (islamieten), Kemalisten (seculieren) en activisten werden daarbij tegengewerkt. Erdogan zou vorig jaar voor de coup van plan zijn het leger te zuiveren met vergaande maatregelen.

Overzicht: couppoging in Turkije

Op 15 juli 2016 deden onbekenden in Turkije een poging tot staatsgreep. © AFP
Tanks reden door de straten van Ankara en boven de stad vlogen gevechtsvliegtuigen. © AFP
De coup mislukte onder andere omdat de bevolking massaal gehoor gaf aan een oproep van premier Erdogan om de straat op te gaan. © AFP
Het is onduidelijk wie er precies achter de staatsgreep zit. Volgens premier Erdogan is de geestelijke Fethullah Gülen het brein achter de actie. © ANP
Hij eist daarom van de VS dat Gülen wordt uitgeleverd. Gülen woont sinds 1999 in de VS. De VS geeft tot nu toe geen gehoor aan de oproep. © ANP
De staatsgreep zorgde in heel Europa voor spanningen tussen voor- en tegenstanders van Gülen. Ook in Nederland gingen Türken de straat op. © NU.nl/Nabil Abbas
Volgens diverse mensenrechtenorganisaties gebruikt premier Erdogan de coup als legitimatie voor zuiveringen van het staatsbestel. © AFP
Duizenden rechters, militairen, ambtenaren en agenten werden ontslagen, gevangengenomen of op non-actief gezet. © Turkije, arrestaties, docent, coup, zuiveringen
Het Openbaar Ministerie in Turkije heeft voor 62 militairen een eis van levenslange celstraf klaarliggen, blijkt op 28 november. De eerste militairen moeten in december voorkomen. © AFP
De eerste rechtszaak tegen mogelijke plegers van de mislukte coup in Turkije is dinsdag 27 december begonnen. Een groep van 29 politieagenten staat terecht. © ANP
Twee hoge officieren zijn donderdag 5 januari tot een levenslange gevangenisstraf veroordeeld wegens hun aandeel in de couppoging. © AFP
Op 17 januari wordt bekend dat Europese inlichtingendiensten niet denken dat Gülen bij de couppoging betrokken was. © AFP
Verschillende media maken donderdag 26 januari bekend dat de Griekse Hoge Raad tegen de uitlevering is van de acht Turkse soldaten die naar Griekenland vluchtten tijdens de mislukte couppoging. © AFP

Seculier

De Gülenisten in het leger stonden onder druk vanwege de komende zuiveringen, meldt het inlichtingenrapport. De seculiere Kemalisten en tegenstanders van de houding van Turkije tegenover Syrië en de PKK steunden die coup. Erdogan zou de coup hebben gezien als aanleiding voor het doorvoeren van de zuiveringen.

Volgens de inlichtingendiensten was het leger tot juli bovenal een seculiere organisatie. Er zou geen bewijs zijn dat het seculiere leger zou samenwerken met de islamitische Gülenisten om Erdogan te verdrijven. "De Gülenbeweging is grotendeels losgekoppeld en verwijderd van de seculiere oppositie en het Turkse leger."