Evenveel vrouwen als mannen in beslissende functies: het Nederlandse bedrijfsleven en de politiek zoeken al jaren naar manieren om dat voor elkaar te krijgen. IJsland lukt het wél om vrouwen in topfuncties te krijgen. Hoe doet dat andere kleine Europees land dat? En waar gaat het hier dan mis?

Onlangs stemde de Eerste Kamer voor een vrouwenquotum in raden van bestuur en commissarissen van beursgenoteerde bedrijven. Of het ook gaat leiden tot een vrouwenquotum in de verdere top van het bedrijfsleven moet nog blijken. Er gaan ook stemmen op voor een vrouwenquotum in de politiek, want ook daar is nog werk aan de winkel: in de Tweede Kamer zijn nog altijd slechts 59 van de 150 leden vrouw.

Is er te weinig vraag naar vrouwen in de politiek en de top van het bedrijfsleven, of is het aanbod te klein? "Beide", zegt voormalig politiek adviseur Julia Wouters. "En dat is een slechte zaak voor onze democratie."

Wouters schreef na een politieke carrière van twaalf jaar het boek De zijkant van de macht, over de rol die vrouwen spelen in de Nederlandse politiek. "Op alle politieke niveaus - gemeentelijk, provinciaal en nationaal - is gemiddeld 70 procent man. Ons land bestaat voor de helft uit vrouwen, maar ze worden niet evenredig vertegenwoordigd in de politiek."

IJsland als voorbeeld

Een land waar de man-vrouwverhouding in de politiek beter is, is IJsland. Op basis van de exitpolls van de IJslandse parlementsverkiezingen afgelopen maand leek het erop dat 33 van de 63 zetels bezet zouden worden door vrouwen. Het eiland zou daarmee het eerste Europese land ooit worden met een parlement dat minstens voor de helft uit vrouwen zou bestaan.

Na hertelling bleek dat de polls er drie zetels naast zaten. In plaats van 33, worden er 30 zetels door vrouwen bekleed. Maar ook dat is nog steeds een primeur: nog nooit zaten er zoveel vrouwen in het parlement van IJsland. Ook heeft IJsland al jaren een vrouwenquotum van minstens 40 procent voor de raden van bestuur en commissarissen van grote bedrijven.

In de IJslandse en de Nederlandse politiek is er een duidelijk verschil in de manier waarop vrouwen een rol spelen. Hoewel er geen wettelijk quotum is voor het aantal verkiesbare vrouwen in IJsland, hanteren veel partijen dit wel op eigen initiatief. In 1980 was IJsland het eerste land ter wereld dat op democratische wijze een vrouwelijk staatshoofd had gekozen. In het Global Gender Gap Report 2021 staat Nederland op de 31e op het gebied van gelijkheid tussen man en vrouw. De nummer één? IJsland.

Haantjesgedrag zorgt voor onaantrekkelijke werksfeer

Waar gaat het in Nederland mis? "Om te beginnen moeten we het probleem niet bij vrouwen neerleggen", zegt Leonie van Mierlo, organisatiepsycholoog en auteur van Gelijkspel wint over diversiteit en inclusief leiderschap. "Het probleem is systematisch. Veel mensen in Nederland hebben een bepaald beeld van wat iemand een goede leider maakt en van wat een goede vrouw is. Die ideeën matchen niet altijd."

Voormalig politiek adviseur Wouters ziet dat beeld ook terug in de politiek: "Er is ontzettend veel haantjesgedrag. Het gaat om winnaars en verliezers. Vrouwen vinden dat vaak een onaantrekkelijke werksfeer en worden dus ook minder vaak lid van een partij. Het idee is dat als je daar als vrouw niet tegen kunt of niet goed in bent, je in de politiek niets te zoeken hebt. De grap is dat wanneer vrouwen wél volgens de regels van het spel spelen, fracties, media en maatschappij dat niet waarderen."

Dat heeft gevolgen, ziet Wouters. "Politieke partijen vissen in hun eigen vijver naar talent. In die vijver zitten voornamelijk mannen. Daarnaast zijn capaciteiten bij openstaande vacatures regelmatig ondergeschikt aan het netwerk waarin voornamelijk mannen elkaar voor posities naar voren schuiven." Dat uit zich weer in politiek beleid. "De norm wordt vooral door mannen bepaald, omdat er te weinig vrouwen op belangrijke beleidsbepalende posities zitten."

Vrouwen klaarstomen voor carrière in de politiek

Als bedrijven en politieke partijen het nalaten om uit zichzelf meer vrouwen binnen te halen, moet er dan een algeheel vrouwenquotum komen? Volgens Van Mierlo lost dat niet meteen het probleem op. "Het belangrijkste is dat organisaties, bedrijven en de politiek samen de handschoen oppakken. Stop fixing women, fix the system."

Lees ook bij Intermediair: De beste adviezen om je als vrouw te profileren op de arbeidsmarkt

Om meer vrouwelijke vertegenwoordiging in de politiek te krijgen, is Wouters samen met hr-expert Nicolette van Duuren het platform Vrouwen in de Politiek begonnen. Wouters: "Veel mensen kennen in hun directe omgeving een vrouw van wie ze vinden dat ze de politiek in moet, terwijl ze dat zelf nooit serieus heeft overwogen. Deze vrouwen kunnen bij ons worden aangemeld, waarna we specifiek en zonder partijkleur gaan kijken hoe we deze vrouw kunnen ondersteunen in het ontwikkelen van haar politieke talent."

Het platform biedt vrouwen een goede voorbereiding op een carrière in de politiek en een netwerk van andere vrouwelijke politici en experts om op terug te vallen. Zo wordt het makkelijker om als vrouw in de politiek trouw te blijven aan jezelf, stelt Wouters. "Op die manier kunnen vrouwen de norm langzaam helpen veranderen, meer gendergelijk beleid bewerkstelligen en een pad effenen voor meisjes en vrouwen die ook de politiek in willen."