RTL Nieuws meldde op 23 december dat de criminaliteit in Nederland in 2019 waarschijnlijk opnieuw is afgenomen en de Volkskrant schreef eind december dat het aantal mensen dat slachtoffer is geworden van misdrijven als woninginbraak en mishandeling in het afgelopen decennium met een kwart is gedaald.

Toch werd de 'toenemende criminaliteit' als onderwerp aangedragen toen NU.nl in december aan lezers vroeg waar we meer aandacht aan moeten besteden. En volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is er veel wantrouwen over de dalende criminaliteitscijfers. Maar hoe zit het nu met de criminaliteitscijfers? Dalen de cijfers echt? En waarom vertrouwt een deel van de mensen die niet?

Het CBS schrijft in een onderzoek uit 2018 dat de door de politie geregistreerde criminaliteit tot de jaren negentig steeg en sinds de eeuwwisseling bijna ieder jaar daalt. Ook uit een groot tweejaarlijks vragenlijstonderzoek naar slachtofferschap onder bijna 150.000 Nederlanders, de Veiligheidsmonitor, blijkt dat steeds minder mensen slachtoffer zijn van een misdrijf.

Klopt het dan echt dat de criminaliteitscijfers dalen? Marc Schuilenburg, criminoloog aan de Vrije Universiteit, legt uit dat de politie niet alle in Nederland gepleegde misdaden kan registreren - bijvoorbeeld doordat er geen aangifte wordt gedaan - en dat de geregistreerde criminaliteit dus geen overzicht van alle criminaliteit in Nederland biedt. "Maar een duidelijke aanwijzing dat de criminaliteit echt daalt, is dat ook bij misdaad die heel goed wordt geregistreerd, zoals moord, maar ook woninginbraak, waar vanwege de verzekering bijna altijd aangifte van wordt gedaan, te zien is dat er steeds minder misdrijven worden gepleegd."

"Bovendien zien we in andere West-Europese landen en in de VS eenzelfde sterke daling van de criminaliteit. Ook uit meerdere slachtofferonderzoeken, zoals de Veiligheidsmonitor, blijkt dat er in Nederland een daling van de criminaliteit is." Dit meldde hoogleraar Jan van Dijk van Tilburg University in 2019 ook op de site van Universiteit van Nederland.

Schuilenburg herkent het wantrouwen als het over criminaliteitscijfers gaat. "Als ik in het journaal vertel dat we in een heel veilig land leven, dan krijg ik de volgende dag mails met de vraag of ik krankjorum ben, en waarom ik überhaupt op tv mag komen. Alleen cijfers over dalende criminaliteit overtuigen mensen niet."

Schuilenburg vertelt dat het wantrouwen jegens criminaliteitscijfers deels te verklaren is door wat hij de "succesparadox" noemt. Volgens Schuilenburg zijn we steeds bezorgder over criminaliteit: hoe veiliger een samenleving is, hoe meer zorgen er zijn over het laatste beetje onveiligheid, luidt zijn verklaring. Schuilenburg noemt buurtpreventieteams als voorbeeld: "Dit zijn vaak WhatsApp-groepen waar buurtbewoners samen in zitten om elkaar te waarschuwen voor verdachte situaties. Deze buurtpreventieteams zijn vooral te vinden in wijken die al heel veilig zijn, niet in de wijken waar je ze op basis van de criminaliteitscijfers zou verwachten."

Volgens Schuilenburg spelen ook sociale media als Facebook en Twitter een rol bij hoe we over veiligheid in Nederland denken. "Facebook beloont sensationele en spraakmakende berichten over bijvoorbeeld mishandelingen of inbraken door ze bovenaan de tijdlijn te plaatsen. Dit soort berichten spelen sterk in op ons gevoel en versterken bij veel mensen een gevoel van onveiligheid."

Er zijn dus een aantal redenen waarom we bezorgder zijn over criminaliteit in het algemeen, maar het klopt niet dat Nederlanders zichzelf gemiddeld steeds onveiliger zijn gaan voelen. Uit de Veiligheidsmonitor blijkt dat we ons in de afgelopen twintig jaar zowel in onze eigen buurt als in het algemeen gemiddeld veiliger voelen. De daling van de criminaliteit merken mensen dus misschien toch wel.

Marnix Eysink Smeet (docent Publiek Vertrouwen in Veiligheid bij Hogeschool Inholland) en Ben Vollaard (econoom aan Tilburg University) schreven in 2015 al dat onveiligheidsgevoelens afnemen in Nederland en de rest van Noordwest-Europa. Tegelijkertijd schrijven ze dat de aanleiding voor gevoelens van onveiligheid ook verandert. Volgens deze wetenschappers worden onveiligheidsgevoelens steeds minder bepaald door criminaliteit en steeds meer door bijvoorbeeld terrorisme en de instroom van vluchtelingen.

Wat is er in in de afgelopen twintig jaar eigenlijk veranderd waardoor we minder kans hebben om slachtoffer te worden van criminaliteit? Volgens het CBS zijn de toegenomen welvaart, toegenomen aandacht voor criminaliteitspreventie en veranderingen in drugsproblematiek mogelijke oorzaken voor de afgenomen criminaliteitscijfers.

Deze factoren herkent Schuilenburg: "Er wordt bijvoorbeeld door burgers en bedrijven veel meer gedaan om misdaad te voorkomen. Zo hebben veel auto's startonderbrekers en hebben veel huizen twee sloten."

"Ook zie je bijvoorbeeld dat groepen die in de jaren tachtig en negentig veel criminaliteit pleegden, zoals heroïneverslaafden, nog amper bestaan", aldus Schuilenburg.