NU.nl checkt dagelijks berichten op betrouwbaarheid. Bewering: "Wanneer in het orgaandonatieproces een hartdood wordt vastgesteld, kan een patiënt nog bewustzijn hebben en volledig herstellen."

Oordeel: onwaar

In het kader van de Week van het Donorregister zond KRO-NCRV op 21 oktober een documentaire over orgaandonatie na een hersendood uit. Over dit onderwerp schreef NUcheckt in 2018 al een uitgebreid artikel.

Op Facebook-pagina's zoals Orgaandonatie "de waarheid" en de website van Stichting Alwareness werd na de uitzending van de documentaire "belangrijke aanvullende informatie" gedeeld over orgaandonatie na een hartdood, waar de documentaire juist geen aandacht aan besteedde. Volgens deze berichten zou iemand waarbij een hartdood is vastgesteld weer volledig kunnen herstellen en daarnaast tijdens de orgaantransplantatie nog mogelijk bij bewustzijn zijn. Dit blijkt alleen niet te kloppen.

Wat wordt met een hartdood bedoeld?

Voordat organen voor donatie uit een lichaam mogen worden gehaald, moet eerst worden vastgesteld dat iemand is overleden. Dit kan door vast te stellen dat iemand hersendood is of door vast te stellen dat het hart en de bloedsomloop voor altijd gestopt zijn. Met een hartdood wordt waarschijnlijk het stilvallen van de bloedsomloop bedoeld. Volgens de website Rijksoverheid.nl betekent het stilvallen van de bloedsomloop "dat het bloed niet meer door het lichaam kan stromen, omdat het hart is gestopt met kloppen".

De procedure voor orgaandonatie

Een arts volgt bij orgaandonatie na het stoppen van de bloedsomloop het advies van de Gezondheidsraad uit 2015. In Nederland vindt orgaandonatie na een hartstilstand bijna alleen plaats wanneer in het ziekenhuis wordt besloten levensverlengende behandelingen bij een patiënt te stoppen.

Neuroloog-intensivist Michael Kuiper en intensivist Hans Sonneveld laten namens de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS) aan NU.nl weten dat het gaat om patiënten met een ernstige aandoening of ernstig letsel, die door een medische behandeling in leven worden gehouden. Bij deze patiënten heeft verder behandelen geen zin, omdat er geen uitzicht is op herstel.

"Pas als een team artsen besluit dat verder behandelen zinloos is, zijn ze verplicht de behandeling te staken. De arts bekijkt dan pas het Donorregister. Is de patiënt geen donor, dan wordt hij van de beademing gehaald en overlijdt hij. Is de patiënt orgaandonor, dan is de arts verplicht om een protocol te volgen om de dood vast te stellen."

Als iemand bijvoorbeeld buiten het ziekenhuis een hartstilstand krijgt en hierdoor overlijdt of wanneer een reanimatie in het ziekenhuis onsuccesvol is, wordt in Nederland geen orgaantransplantatie uitgevoerd.

Waarom wachten artsen een paar minuten?

Als het hart vlak na het beëindigen van de behandeling stopt met kloppen en de bloedsomloop tot stilstand komt, wordt er een zogenoemde 'no-touchtijd' van vijf minuten gehanteerd. Tijdens die minuten worden geen medische handelingen verricht. Daarna kan de operatie voor de uitname van de organen starten.

Kuiper en Sonneveld schrijven dat deze periode van vijf minuten is bedoeld om uit te sluiten dat de bloedsomloop spontaan weer opstart. "Dit wordt na twee minuten na het stoppen van de bloedsomloop niet meer gezien." Ook onder meer de American Society of Anesthesiologists (ASA) schreef in 2017 dat binnen twee minuten de bloedsomloop soms nog spontaan kan herstellen, maar dat er na twee minuten geen spontaan herstel van de bloedsomloop in de wetenschappelijke literatuur is geobserveerd.

Volgens de Facebook-berichten die op dit moment rondgaan, kunnen mensen na een langere periode van hartstilstand wél herstellen. Kuiper en Sonneveld leggen uit dat dit idee waarschijnlijk is ontstaan doordat patiënten die buiten het ziekenhuis een hartstilstand krijgen door snelle reanimatie na enige tijd soms weer volledig kunnen functioneren, ook al duurde de hartstilstand langer dan twee minuten.

In deze gevallen kwam de bloedsomloop na twee minuten dus niet meer spontaan tot stand, maar door reanimatie. Dit is bovendien een heel ander type patiënt dan de patiënten die organen doneren. De patiënten die na een hartstilstand organen doneren, kunnen vanwege hun ziekte of letsel van voor de hartstilstand niet meer genezen.

Wanneer is er geen bewustzijn meer?

Als er geen werkende bloedsomloop is en de hersenen dus geen vers bloed meer krijgen, raken mensen al binnen enkele seconden bewusteloos. Volgens de Hartstichting gebeurt dit binnen tien seconden.

Kuiper en Sonneveld leggen uit dat er na ongeveer tien seconden geen bewustzijn meer is. Nadat de bloedsomloop is stilgevallen, is er namelijk binnen enkele seconden geen enkele hersenactiviteit meer. Bij de operatie voor de uitname van de organen wordt de bloedsomloop niet opnieuw kunstmatig opgestart.

Conclusie

Iemand is overleden wanneer een hersendood is vastgesteld of wanneer het hart en de bloedsomloop voor altijd gestopt zijn. Wanneer de bloedsomloop stilligt, verdwijnt al binnen enkele seconden alle hersenactiviteit. Daardoor is er geen sprake van bewustzijn. Mensen bij wie na het stoppen van de bloedsomloop de organen zullen worden uitgenomen, kunnen niet meer herstellen doordat ze ernstig ziek zijn of ernstig (hersen)letsel hebben. De behandeling van dit soort patiënten wordt ook gestaakt als zij geen orgaandonor zijn. Door het stoppen van de behandeling komen de patiënten te overlijden.

We beoordelen daarom de bewering "wanneer in het orgaandonatieproces een hartdood is vastgesteld, kan een patiënt nog bewustzijn hebben en volledig herstellen" als onwaar.