Verschillende media wereldwijd schreven in augustus dat er een recordaantal bosbranden in het Amazoneregenwoud woedde. Ook NU.nl berichtte op 21 augustus dat er sinds de start van de metingen in 2013 nog niet eerder zo veel bosbranden waren geweest in de Amazone: 72.843.

Deze berichten zijn gebaseerd op gegevens van het Braziliaanse instituut voor ruimteonderzoek (INPE), dat met behulp van satellietfoto's bosbranden in Brazilië in kaart probeert te brengen.

Het INPE meldt op zijn website dat er van januari tot en met augustus 2019 inderdaad meer dan 70.000 'brandpunten' in Brazilië zijn geconstateerd. Maar wat zijn 'brandpunten'? Een brandpunt is namelijk niet - zoals onder meer NU.nl schreef - hetzelfde als een bosbrand.

Het INPE legt uit dat één brandpunt betekent dat er in één pixel van een satellietfoto minstens één bosbrand is. Het INPE meet met verschillende satellieten en het gebied dat één pixel beslaat, verschilt per satelliet. Dit kan variëren van een gebied van 1 vierkante kilometer tot een gebied van 20 vierkante kilometer.

Als een bosbrand groter is dan een pixel, wordt de brand dus als meerdere brandpunten geregistreerd, en als er meerdere losse bosbranden binnen het gebied van één pixel zijn, wordt dit juist als één bosbrand geregistreerd. Daarnaast is het door de manier waarop de bosbranden worden onderzocht ook mogelijk dat bosbranden dubbel worden geteld.

Het INPE schrijft zelf dat het op basis van zijn gegevens weet of er in een bepaald gebied brand is. Maar het kan niet zeggen hoeveel land er in brand staat en of het bijvoorbeeld regenwoud of landbouwgrond is dat in brand staat.

Het INPE constateerde dat in de periode van januari tot en met augustus nog niet eerder zo veel brandpunten waren als in 2019, dit zijn er dus meer dan 70.000. Een groot gedeelte van de 70.000 brandpunten ligt in het Amazonegebied, maar niet allemaal: 48 procent van de brandpunten ligt buiten de Amazone.

We weten op basis van de INPE-gegevens dus niet of er in 2019 echt een recordhoeveelheid bos in brand stond. NASA schreef op basis van satellietdata van 11 en 13 augustus dat de totale 'brandactiviteit' in de gehele Amazone op dat moment dicht bij het gemiddelde van de afgelopen vijftien jaar lag.

NASA schrijft dat bosbranden een groot gedeelte van het jaar weinig voorkomen in de Amazone, omdat er normaal gesproken veel regen valt en de luchtvochtigheid hoog is. In juli en augustus ontstaan er gewoonlijk wel bosbranden, omdat dit de start van de drogere periode in het gebied is. Volgens NASA piekt het aantal bosbranden meestal begin september en zijn er eind november bijna geen bosbranden meer.

Op 22 augustus schreef NASA dat de tijd moet uitwijzen of er dit jaar exceptioneel veel bos verbrandt, of dat het een redelijk gemiddeld jaar wordt. Ook het onderzoeksproject Global Forest Watch ziet (nog) geen recordaantal bosbranden in het Amazonegebied.

Het klopt overigens ook niet dat er op dit moment niets aan de hand is in de Amazone. Begin augustus riep de grootste staat van Brazilië, Amazonas, de noodtoestand in het zuiden van de staat uit vanwege het grote aantal bosbranden in de regio en het effect dat die op de luchtkwaliteit hebben. NASA constateerde dat in deze staat inderdaad meer bos in brand staat dan normaal in deze periode van het jaar.

Op maandag 19 augustus viel de stroom uit in São Paulo en was het midden op de dag opeens donker in de grootste stad van Zuid-Amerika. De donkere lucht en de stroomstoring zijn volgens meerdere lokale berichten veroorzaakt door rook van de branden uit het Amazonegebied. Of dit ook klopt, is onduidelijk. Maar deze gebeurtenis is volgens de BBC waarschijnlijk wel de reden dat er op sociale media opeens veel berichten over de branden in de Amazone verschenen en er de dag erna, 20 augustus, zeker 150.000 berichten op Twitter verschenen met de hashtag #PrayforAmazonia.

In verschillende berichten die daarna op sociale media verschenen, werd gesteld dat de Amazone sinds drie weken in brand staat. Dit stond onder andere in een Instagram-post van voetballer Cristiano Ronaldo. Gegevens van het INPE laten zien dat hoewel het aantal keren dat er brand wordt geconstateerd inderdaad toeneemt, het niet klopt dat sinds drie weken de Amazone opeens in brand staat en er daarvoor geen branden waren. Het INPE zag bijvoorbeeld in juli al 13.334 brandpunten.

Daarnaast is er een nog belangrijker probleem met de berichten van veel beroemdheden op sociale media, namelijk dat de foto's die de Amazonebranden moeten illustreren helemaal niet afkomstig zijn van de branden die dit jaar in de Amazone woeden en soms niet eens uit de Amazone komen.

Het Franse persbureau AFP ontdekte dat de foto die Cristiano Ronaldo plaatste uit 2013 kwam en wel in Brazilië is genomen, maar niet in de Amazone. Ook zagen ze dat Madonna een foto uit 1989 plaatste in een oproep aan de president van Brazilië om het Amazonegebied beter te beschermen. In Nederland gebruikte het tv-programma Zomer met Art een foto van een bosbrand uit 2009 voor een post over de Amazonebranden van nu.