Oordeel: Niet waar

In september brak voor de tweede keer in enkele maanden een grote ijsschots van Antarctica af. Een stuk ter grootte van de provincie Brabant is inmiddels langzaam op weg naar open zee. Het fenomeen van het afbrekende ijs wordt over het algemeen toegedicht aan de opwarming van het zeewater ten gevolge van de CO2-uitstoot. Volgens verschillende berichten zou dat niet kloppen. Een supervulkaan zou de oorzaak zijn van het afbreken van deze enorme ijsbergen.

Waar komt het vandaan?

Op 7 november stelt de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA dat er diep onder de dikke laag ijs op de Zuidpool vermoedelijk een geothermische hittebron ligt. Dit zou een verklaring kunnen zijn voor het ontstaan van meren en rivieren van smeltwater onder de ijskap en mogelijk bijdragen aan de instabiliteit.

Het bericht was koren op de molen voor mensen die het niet op hebben met de wetenschappelijke opvattingen dat de uitstoot van CO2 ten grondslag ligt aan het afbreken van Antarctische ijsschotsen. Het duurde dan ook niet lang voordat artikelen tevoorschijn kwamen waarin werd gesteld dat de NASA de theorieën achter klimaatverandering  onderuit heeft gehaald. 'Betrapt', schrijft Americannews.com. Het Nederlandse Time2wakeup.me concludeert dat CO2 geen rol heeft in het afbreken van ijs.

Oude theorie

De theorie over de hittebron is niet nieuw. Dertig jaar geleden suggereerde een wetenschapper van de universiteit van Colorado dat warmte van een zogenoemde mantelpluim mogelijk plaatselijke vulkanische activiteit veroorzaakt. De warmtebron zou onder Marie Byrdland liggen, een zeer afgelegen deel van West-Antarctica ten zuiden van de Grote Oceaan.

De bevindingen van NASA sterken de theorie van de mantelpluim. "Het is verbazingwekkend", zegt betrokken NASA-onderzoeker Hélène Seroussi. "Ik kan niet voorstellen hoe er met zoveel hitte nog ijs boven ligt."

Mantelpluim

Een mantelpluim is een opwaartse stroom van heet gesteente dat door de aardmantel stijgt en onder de aardkost uitspreidt in de vorm van een paddenstoel. Hierdoor bolt de aardkost op. De theorie van de mantelpluim wordt gebruikt als verklaring voor activiteit van vulkanen die zich ver van de grenzen van tektonische platen bevinden, zoals op Hawaii.

De mantelpluim onder Marie Byrdland is volgens NASA 50 tot 110 miljoen jaar geleden ontstaan. Dat is lang voordat een dikke ijslaag het westen van Antarctica bedekte. Tegen het einde van laatste ijstijd zo’n elfduizend jaar geleden, kende het gebied een periode waarin het ijs in hoog tempo verdween. Dat kwam door wereldwijde veranderingen in weerpatronen en het stijgende zeeniveau. Volgens de onderzoekers van NASA is dat overeenkomstig met de huidige ontwikkelingen en zou de mantelpluim het snelle verlies van ijs kunnen stimuleren.

De onderzoekers gebruikten gegevens van het zogenoemde Ice Sheet System Model. Een productie van de universiteit van Californië en NASA, waarin door middel van wiskundige modellen de ontwikkelingen van de ijskappen in kaart is gebracht. Zo konden de wetenschappers natuurlijke hittebronnen achterhalen en zien hoe hitte zich onder de dikke ijskap verplaatst.

Waarom klopt het niet?

Volgens een mede-auteur van de studie, speelt het thema klimaatverandering geen rol in het onderzoeksproject.  "De studie gaat over stabiele omstandigheden in de bodem van de ijskap, die al miljoenen jaren bestaan", zegt NASA-onderzoeker Erik Ivins tegen Politicfact. "Klimaatverandering doet zich honderd jaar voor, misschien zelfs vijfhonderd jaar. Ons onderzoek heeft niets te maken met die tijdsspanne."

De in het artikel beschreven waarden van aardwarmte onder de ijskap van West Antarctica, liggen lokaal tot enkele maal hoger dan het gemiddelde op het continent. "Deze hoeveelheid warmte smelt één tot twee centimeter ijs per jaar aan de bodem van de ijskap", zegt Michiel van den Broeke, hoogleraar polaire meteorologie van de Universiteit Utrecht. "Dit is het ijs dat op een rotsbodem rust. Dat is weinig in vergelijking met de hoeveelheid ijs die smelt onder de drijvende ijsplaten."

Warmer wordend oceaanwater komt in contact met de ijskap en zorgt dat er scheuren ontstaan. Volgens Van den Broeke smelten daardoor jaarlijks enkele meters ijs, met uitschieters tot enkele tientallen meters. Hij stelt dat er geen reden is om aan te nemen dat de aardwarmte recent is veranderd.

"Het leidt dus geen twijfel dat het huidige massaverlies van de West Antarctische ijskap wordt veroorzaakt door de oceaan", aldus de hoogleraar. "Een warmere oceaan maakt de drijvende ijsplaten dunner, waardoor het ijs op het land sneller gaat stromen en de ijskap massa verliest."

Conclusie

Het NASA-onderzoek richt zich op de bodem van de ijskap op duizenden meters diepte. Het verband tussen de mantelpluim en het afbreken van ijsschotsen is dus volledig uit de lucht gegrepen door de websites om hun standpunt te promoten.

Daarnaast zijn de smelteffecten van de mantelpluim zeer klein. Zeker vergeleken met het effect van het warmere oceaanwater. We beoordelen de stelling dat een vulkaan de ijskap op Antarctica afbreekt, als onwaar.

Heeft u een bericht of bewering gezien waarvan u de juistheid betwijfelt? Mail dan naar factcheck@nu.nl en dan gaan wij ermee aan de slag.