Het Energy Charter Treaty is een internationaal verdrag dat stamt uit de jaren negentig, toen westerse landen wilden investeren in de energievoorziening van voormalige Sovjetlanden. Bedrijven waren bang dat hun peperdure investeringen, vooral in olie- en gaswinning, weer zouden worden genationaliseerd. Het verdrag beschermt ze daartegen.

Als bedrijven vinden dat hun investering door staatsbemoeienis wordt bedreigd, kunnen ze naar een speciaal arbitragehof stappen. Die bepaalt vervolgens, buiten de nationale rechtbanken om, of het bedrijf een schadevergoeding moet krijgen.

Maar het verdrag draait allang niet meer alleen om de dreiging van nationalisering, zegt Bart-Jaap Verbeek van de onderzoeksstichting SOMO. "Bedrijven gebruiken het verdrag ook als ze lastig worden gevallen met regelgeving die hun winsten in gevaar brengt."

Daar wringt momenteel de schoen. Om de CO2-uitstoot terug te dringen moeten we minder fossiele brandstoffen gaan winnen en verbranden, maar het ECT kan er juist voor zorgen dat klimaatbeleid leidt tot grote schadevergoedingen aan olie- en gasbedrijven.

Ja. De Duitse bedrijven RWE en Uniper stapten naar het internationale arbitragehof nadat Nederland besloot dat de kolencentrales vanaf 2030 dicht moeten. Daardoor konden zij minder lang dan gepland winst maken met hun centrales, die pas in 2015 en 2016 werden geopend.

Uniper heeft de zaak inmiddels beëindigd, omdat het bedrijf tijdens de energiecrisis werd overgenomen door de Duitse staat. De RWE-zaak loopt nog wel; het bedrijf eist een schadevergoeding van 1,4 miljard euro van de Nederlandse overheid.

In het buitenland hebben ECT-zaken al geleid tot grote schadevergoedingen. Eerder dit jaar won het Britse oliebedrijf Rockhopper van de Italiaanse Staat, die had besloten dat er dicht bij de kust geen olie en gas meer mocht worden gewonnen. Italië moet Rockhopper meer dan 240 miljoen euro betalen, zeven keer zo veel als het bedrijf zelf in zijn olieproject had geïnvesteerd.

Tegenstanders van het ECT vrezen dat er nog vele miljarden aan schadevergoedingen zullen volgen als er door klimaatbeleid fossiele infrastructuur moet worden gesloten. Klimaatminister Rob Jetten is het ermee eens dat het ECT "niet in lijn" is met het klimaatakkoord van Parijs, en wil er nu uitstappen. Dat is "historisch en ook heel dapper", vindt Verbeek.

Niet meteen. In het verdrag staat dat investeringen nog twintig jaar lang worden beschermd nadat een land eruit is gestapt. Als Nederland nu zou vertrekken, zouden bedrijven dus nog tot 2042 rechtszaken kunnen starten onder het ECT.

Gezamenlijk kan de EU wel iets doen tegen deze zogeheten overlevingsclausule. Als de gehele EU uit het ECT stapt, kunnen de landen samen afspreken dat ze geen rekening meer houden met die termijn van twintig jaar. "Dat is juridisch mogelijk, theoretisch", zegt Anna Marhold, die aan de Universiteit Leiden onderzoek doet naar internationaal energierecht. Volgens haar zou het wel "een vrij radicale stap" zijn om een internationaal verdrag op die manier buiten werking te stellen.

De afspraak zou alleen gelden voor geschillen binnen de EU. Investeerders van buiten de EU zouden nog wel een zaak kunnen aanspannen tegen EU-landen.

Bovendien is het ECT niet het enige handelsverdrag. Individuele landen hebben nog allerlei andere verdragen met elkaar. In sommige gevallen kunnen bedrijven die ook gebruiken om naar het arbitragehof te stappen.

Italië is in 2015 al uit het ECT gestapt. Andere EU-landen wilden het verdrag vooral moderniseren. Deze zomer kwam er een akkoord over een nieuwe versie van het ECT. Maar veel van de eisen van de EU werden niet geaccepteerd door andere landen.

In het nieuwe ECT is bestaande fossiele infrastructuur in ieder geval nog tot 2033 beschermd. "Maar vóór 2030 moeten we het gebruik van fossiele brandstoffen al voor een heel groot deel hebben afgebouwd', zegt Verbeek. Hij hoopt daarom dat andere landen ook uit het verdrag stappen.

Dat is nog niet precies bekend. Jetten overweegt nog om eerst akkoord te gaan met het gemoderniseerde ECT, om daar vervolgens meteen uit te stappen. "Want het nieuwe ECT-verdrag dat voorligt is wel beter dan het oude ECT-verdrag", zei hij in de Tweede Kamer.

Eerst instemmen met de vernieuwing zou voor Nederland, maar ook voor andere landen, gunstiger zijn. "Ik gun die landen de gemoderniseerde versie en niet de oude versie", aldus Jetten. "Dat is een dilemma dat ik ook met de Europese collega's wil bespreken, want ik wil zoveel mogelijk gecoördineerd uittreden."